Η Τέχνη ως μέσο απελευθέρωσης – Η Σοφία Ιωαννίδη, από την Apicco, μιλά στο «Ε»

Μπορεί η Τέχνη να απελευθερώσει; Μπορεί, μέσα από την ενασχόληση μαζί της, να μπορέσει κάποιος να δει πέρα από τα κάγκελα του κελιού του και όταν βγει έξω από αυτά, να κάνει ένα δεύτερο ξεκίνημα;

Τουλάχιστον κάποιοι, όπως οι άνθρωποι της Apicco, το πιστεύουν αυτό. Έφτιαξαν το 2017 μια Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση με σκοπό να διευκολύνουν την κοινωνική επανένταξη ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων μέσω της Εκπαίδευσης και της Τέχνης. Και δεν τα πάνε καθόλου άσχημα…

Πίσω από αυτήν την προσπάθεια βρίσκεται μια Μαρουσιώτισσα, η Σοφία Ιωαννίδη, με πλούσια κοινωνική δράση στη σχολική κοινότητα του γειτονικού Δήμου Πεντέλης. Υπάρχει και μια άλλη ιδιότητά της, την οποία αναφέρουμε μόνο και μόνο γιατί διανύουμε προεκλογική περίοδο: είναι υποψήφια δημοτική σύμβουλος με την παράταξη του γιατρού Πάνου Βραχνού, Μαρούσι – Καθαρή Γραμμή.

Ωστόσο, η παραπάνω ιδιότητά της δεν απασχόλησε καθόλου τη συγκεκριμένη συνέντευξη του ΕΝΥΠΟΓΡΑΦΑ μαζί της. Ανήκει σε άλλη… σφαίρα της κοινωνικής ζωής, ίσως πολύ λιγότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν στην οποία η ίδια ζει στην καθημερινότητά της…

Συνέντευξη στη Λυδία Καραθανάση

Κυρία Ιωαννίδη, τι είναι η Apicco και γιατί έχει επιλέξει να ασχοληθεί με μια τόσο ευαίσθητη κοινωνική ομάδα συνανθρώπων μας, όπως είναι οι κρατούμενοι και επανενταγμένοι;

Η Apicco είναι μια ομάδα ανθρώπων με αγάπη για την τέχνη του θεάτρου και κοινή αντίληψη και ευαισθησία απέναντι στα θέματα της επανένταξης. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει καλλιτέχνες, επιστήμονες και επαγγελματίες, με εμπειρία στον χώρο της επανένταξης και πρώην κρατούμενους, που έχουν βιώσει τα οφέλη της ενασχόλησής τους με την τέχνη, κατά την κράτηση αλλά και μετά την αποφυλάκισή τους.

Για κάθε άνθρωπο υπάρχουν στιγμές δύσκολες και εκείνες τις στιγμές η Τέχνη μπορεί να είναι, πέραν των άλλων, και ανακουφιστική και εμψυχωτική… 

Προτού έρθετε σε επαφή και σε συνεργασία με την εκάστοτε ομάδα, ενημερώνεστε από κάποιον αρμόδιο για την καλύτερη δυνατή προσέγγιση;

Τα εργαστήρια εντός των Σωφρονιστικών Καταστημάτων υλοποιούνται κατόπιν έγκρισης της Γενικής Γραμματείας Αντεγκλητικής Πολιτικής του υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, της Διεύθυνσης των Καταστημάτων και σε συνεργασία με τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, που λειτουργούν εντός φυλακών.

Από τους φορείς αυτούς λαμβάνουμε οδηγίες για τους κανόνες λειτουργίας και ασφάλειας των Καταστημάτων Κράτησης, το πρόγραμμα, τους περιορισμούς, αλλά και τις δυνατότητες που μας δίνονται κάθε φορά.

Εμείς προσεγγίζουμε τους ανθρώπους αυτούς με ανθρώπινα και καλλιτεχνικά κριτήρια. Τα υπόλοιπα θέματα τα επιλαμβάνονται οι υπηρεσίες της φυλακής.

«Για κάθε άνθρωπο, υπάρχουν στιγμές δύσκολες και εκείνες τις στιγμές η Τέχνη μπορεί να είναι, πέραν των άλλων, και ανακουφιστική και εμψυχωτική…» 

Κυρία Ιωαννίδη, δημιουργώντας την Apicco, είχατε θέσει κάποιο προσωπικό στοίχημα; Και εάν ναι, το κερδίσατε;

Είναι πολύ νωρίς για απολογισμό, και προσωπικά στοιχήματα δεν χωράνε όταν έχουμε να κάνουμε με ανθρώπινες ψυχές.

Η Apicco είναι γέννημα ανάγκης κάποιων ανθρώπων να σταθούν στα πόδια τους, να πάρουν τη ζωή τους από την αρχή και να διεκδικήσουν με αξιοπρέπεια μια δεύτερη ευκαιρία.

Η Apicco είναι συνέργεια, να ενώσουμε δηλαδή δυνάμεις ώστε να έχουμε καλύτερο αποτέλεσμα από ό,τι θα είχε ο καθένας μόνος του. Στη βάση αυτής της αρχής, λοιπόν, θεωρώ ότι τα πάμε καλά, μιας και η ομάδα συνεχώς μεγαλώνει και δυναμώνει. Έχουμε, όμως, πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε και ως άτομα και ως ομάδα, αλλά και ως κοινωνία.

Από τη μέχρι σήμερα συνεργασία της Apicco με ομάδες φυλακισμένων υπάρχουν ορατά θετικά αποτελέσματα; Θέλετε να μας πείτε μερικά;

Η συνθήκη του εγκλεισμού από μόνη της διαθέτει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σωματικής και ψυχικής αγκύλωσης. Η μετακίνηση από το κελί προς έναν χώρο και χρόνο ελεύθερης δημιουργικής έκφρασης «ανοίγει ένα παράθυρο στο έξω» και αποτελεί από μόνη της μια ευχάριστη διακοπή της δύσκολης καθημερινότητας, προσφέροντας εμψύχωση και βελτιωμένη διάθεση.

Εν συνεχεία, η βιωματική εμπειρία μέσω της Τέχνης βοηθά τους κρατούμενους να αποφορτιστούν με ασφαλή και δημιουργικό τρόπο, να εξετάσουν τις εναλλακτικές λύσεις των προβλημάτων, να τα βγάλουν πέρα στο συγκεκριμένο περιβάλλον, με ευελιξία και συνεργασία.

Η διαδικασία τους δίνει ευκαιρία να επανεξετάσουν τα προσωπικά τους ζητήματα. Μια ευκαιρία να ορίσουν εκ νέου τους εαυτούς τους και τις εμπειρίες τους, να καθορίσουν την ταυτότητά τους. Το πώς θα αξιοποιήσουν αυτήν τη δεύτερη ευκαιρία είναι προσωπική επιλογή και ευθύνη του καθενός.

Και είναι αισιόδοξο ότι στατιστικά στοιχεία παγκοσμίως υποδεικνύουν ότι οι κρατούμενοι που συμμετέχουν στα σχολεία και τα προγράμματα των φυλακών παρουσιάζουν μικρότερα ποσοστά υποτροπής σε παράνομες πράξεις.

Ποιες δυσκολίες έχετε αντιμετωπίσει στην επαφή σας με το σωφρονιστικό σύστημα;

Αν μιλάμε για την εμπειρία των φυλακών, όλα όσα θεωρητικά θα θεωρούνταν δυσκολίες είναι τελικά και οι πιο ενδιαφέρουσες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

Η συνεργασία που έχουμε από τους φορείς του σωφρονιστικού συστήματος και τους λειτουργούς του είναι περισσότερο από καλή. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε αντιμετωπίσει και περιπτώσεις απαξίωσης και δυσπιστίας στην προσπάθειά μας. Δεν βλέπουν όλοι με την ίδια θέρμη την εξωστρέφεια και τον εκσυγχρονισμό των φυλακών.

Άλλος ένας σημαντικός παράγοντας δυσκολίας είναι η πολιτισμική ετερότητα των κρατουμένων, αλλά αυτό ακριβώς είναι που μας αποδεικνύει τη διαπολιτισμική δύναμη της τέχνης μας, του θεάτρου δηλαδή.

«Η μετακίνηση από το κελί προς έναν χώρο και χρόνο ελεύθερης δημιουργικής έκφρασης ανοίγει ένα παράθυρο στο έξω…»

Κυρία Ιωαννίδη, κάποιος είχε πει ότι «σκοπός της Τέχνης είναι να σώσεις την ψυχή σου». Συμφωνείτε με αυτή την άποψη; Για εσάς ποιος είναι ο σκοπός της Τέχνης;

Ό,τι κι αν πούμε για τον σκοπό και την αξία της Τέχνης θα ακουστεί κοινότυπο. Έχουν μιλήσει γι΄ αυτήν σπουδαιότεροι και εμπειρότεροι από μένα, ορίζοντας την Τέχνη ως θεμελιώδες μέσον ενδο-προσωπικής και διαπροσωπικής ανάπτυξης. Τα τελευταία αρκετά χρόνια, μάλιστα, έχει καταστεί βασικό εργαλείο εμπειρικής μάθησης στον χώρο της τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης.

Για μένα η Τέχνη είναι τόσο προσωπική όσο και οικουμενική υπόθεση, σύμφυτη με την ανθρωπινή ύπαρξη, που από μέσα της περνά ο δρόμος για την ανακάλυψη του τι σημαίνει να είσαι Άνθρωπος, αλλά και η διερεύνηση της περιπέτειας που λέγεται Ζωή.

Τι να περιμένουμε να δούμε αυτή τη χρονιά από την Apicco;

Η Apicco για τη χρονιά αυτή παραμένει συνεπής στη δέσμευσή της να προσφέρει δημιουργική διέξοδο σε κρατουμένους μέσω των Εργαστηρίων που υλοποιεί και προγραμματίζει εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης σε θέματα κοινωνικής ενσωμάτωσης ευαίσθητων πληθυσμών και σύντομα θα έχουμε την πρώτη ανοιχτή μας εκδήλωση στο Κατάστημα Κράτησης Μαλανδρίνου.

Έχουμε πολλά που θέλουμε να πραγματοποιήσουμε ακόμα, αλλά το σημερινό οικονομικό περιβάλλον μας θέτει περιορισμούς. Ευχόμαστε σύντομα να έχουμε αποτελέσματα στην προσπάθεια ανεύρεσης πόρων, ώστε να συνεχίσουμε απρόσκοπτα το έργο μας.

Ποια είναι η Apicco

Βασικός σκοπός και όραμα της Apicco Community_based Art Κοιν.Σ.Επ. είναι η κοινωνική επανένταξη ομάδων που βρίσκονται αποκλεισμένες (κρατούμενοι, πρώην κρατούμενοι, ΑμεΑ, άνεργοι, γυναίκες αποκλεισμένες από την αγορά εργασίας, άστεγοι κ.ά.).

Μέσο για την επίτευξη του σκοπού αυτού αποτελεί η εκπαίδευση, η εκπαίδευση στην Τέχνη, αλλά και η ίδια η Τέχνη. Οι επωφελούμενοι των προγραμμάτων και των δράσεων της Apicco Community_based Art Κοιν.Σ.Επ. θα εκπαιδεύονται για να παράγουν έργα υλικά και πνευματικά, όπως χειροτεχνίες, έργα τέχνης, θεατρικές παραγωγές, εκπαιδευτικά σεμινάρια κ.ά.

Με τον τρόπο αυτό οι ομάδες-στόχος θα ενδυναμώνονται, θα αποκτούν νέες δεξιότητες, θα αναπτύσσουν τις δεξιότητες που ήδη έχουν, θα έρχονται σε επαφή με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται τα ίδια προβλήματα, θα αποκτούν συνείδηση του «ανήκειν», θα μαθαίνουν να λειτουργούν συλλογικά και, μέσω όλων αυτών των δράσεων, θα μπορούν και πάλι να είναι ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου.

Ποια είναι η Σοφία Ιωαννίδη

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974, κόρη του Μαρουσιώτη Γιώργου Σπυρίδωνα Ιωαννίδη και της Μανιάτισσας Μάρως Κλαμπατσέα.

Σπούδασε Υποκριτική («Σχολείο Υποκριτικής Τέχνης Κώστα Καζάκου») και ειδικεύτηκε στη Θεατρική Αγωγή και το Εκπαιδευτικό Θέατρο.

Από το 2003 έως σήμερα εμψυχώνει και σκηνοθετεί θεατρικές ομάδες παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, συνεργαζόμενη με σχολεία τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης, συλλόγους, κοινωνικούς φορείς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Παράλληλα ολοκλήρωσε το πρόγραμμα Επαγγελματικής Κατάρτισης Στελέχους Μηχανογραφημένου Λογιστηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών και εργάστηκε επί δεκαετία ως βοηθός λογίστρια σε εμπορικές επιχειρήσεις.

Επί σειρά ετών συμμετέχει εθελοντικά σε προγράμματα για την κοινωνική ενσωμάτωση ειδικών πληθυσμών, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας εργαστήρια που απευθύνονται σε κρατούμενους και αποφυλακισμένους, συνεργαζόμενη με το Κέντρο Επανένταξης Αποφυλακισμένων «ΕΠΑΝΟΔΟΣ», το υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το Ίδρυμα Νεολαίας και Διά Βίου Μάθησης.

Η αγάπη της για τον Άνθρωπο και την Τέχνη του Θεάτρου από τη μία και η εμπειρία της από τον χώρο των επιχειρήσεων από την άλλη, την οδήγησαν, μαζί με μια ομάδα καλλιτεχνών, επιστημόνων και πρώην κρατουμένων, στην ίδρυση της APICCO, μιας Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης που σκοπό έχει τη διευκόλυνση της κοινωνικής επανένταξης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων μέσω της Εκπαίδευσης και της Τέχνης.

Έχει διατελέσει μέλος, αντιπρόεδρος και γραμματέας των Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων του 1ου Νηπιαγωγείου και του 4ου Δημοτικού Σχολείου Μελισσίων, μέλος της Ένωσης Γονέων και εκπρόσωπος στη Σχολική Επιτροπή Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Δήμου Πεντέλης.

Είμαι παντρεμένη με τον Νικόλαο Κουτρουμπέλη και μητέρα ενός γιου, 14 ετών.