Αθηνά Αντωνιάδου: Facebook και Ευρωεκλογές – Μια ακόμη συγγνώμη;

Μόλις πρόσφατα, ανταποκρινόμενη στις ανησυχίες που εξέφρασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Facebook ανακοίνωσε στις Βρυξέλλες την εισαγωγή, στο τέλος του Μαρτίου, «νέων εργαλείων» για την αντιμετώπιση της ξένης ανάμειξης κατά τη διάρκεια των ευρωεκλογών, στα τέλη Μαΐου 2019.

Γράφει η Αθηνά Αντωνιάδου*

Συγκεκριμένα, ο Νικ Κλεγκ, διευθυντής των δημοσίων υποθέσεων της Facebook σε παγκόσμιο επίπεδο, ανακοίνωσε την εισαγωγή «νέων εργαλείων» που θα συμβάλουν στην πρόληψη της ξένης ανάμειξης στις ευρωεκλογές και θα καταστήσουν την πολιτική διαφήμιση στο Facebook περισσότερο διαφανή. Ο πρώην αντιπρόεδρος της βρετανικής κυβέρνησης και ηγέτης των Βρετανών Φιλελεύθερων, Νικ Κλεγκ, ανταποκρίνεται επίσης στην κινητοποίηση κατά της παραπληροφόρησης που ξεκίνησε στις αρχές του Δεκεμβρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η υπόθεση «Cambridge Analytica», το σκάνδαλο εκμετάλλευσης των προσωπικών δεδομένων των χρηστών του Facebook χωρίς τη συγκατάθεσή τους για πολιτικούς σκοπούς, φαίνεται να επιβάρυνε ακόμη περισσότερο τη θέση της Facebook. Ο Νικ Κλεγκ εξήγησε ενώπιον των δημοσιογράφων στις Βρυξέλλες ότι όλοι όσοι θέλουν να κάνουν προεκλογική εκστρατεία ή να δημοσιεύσουν διαφήμιση στο Facebook θα πρέπει να πάρουν τη συγκατάθεση της εταιρείας.

«…Θα αναρτούμε μία ειδοποίηση ότι δεν φέρουμε ευθύνη και θα συνοδεύεται από την ένδειξη “πληρωμένο από” στις καταχωρήσεις αυτές», προσέθεσε. «Όλες οι πολιτικές καταχωρήσεις θα φυλάσσονται σε μία βιβλιοθήκη στην οποία θα έχει πρόσβαση το κοινό για μία μέγιστη περίοδο επτά ετών», διευκρίνισε ο ίδιος. Για τον συντονισμό των, ζωτικής σημασίας, επιχειρήσεων αυτών ο Νικ Κλεγκ ανακοίνωσε τη σύσταση επιχειρησιακού κέντρου την άνοιξη, με στόχο την ακεραιότητα των εκλογών, με έδρα το Δουβλίνο.

Διέρρευσαν προσωπικές αναρτήσεις 14 εκατ. χρηστών του Facebook!

Εξαιτίας ενός λάθους σε λογισμικό ενδέχεται να κοινοποιήθηκαν σε όλους μηνύματα που ανήρτησαν 14 εκατομμύρια χρήστες του Facebook επί τέσσερις ημέρες τον Μάιο του 2018, είχε ανακοινώσει ο ιστότοπος κοινωνικής δικτύωσης. Λόγω του προβλήματος αυτού κοινοποιούνταν σε όλους τους φίλους οι αναρτήσεις που έκαναν χρήστες του Facebook, ακόμη κι αν είχαν επιλέξει να μπορούν να τις βλέπουν μόνο ορισμένοι.

«Θέλουμε να ζητήσουμε συγγνώμη για το λάθος αυτό» δήλωσε τότε η Έριν Ίγκαν, αρμόδια για θέματα ιδιωτικότητας στο Facebook. «Όσοι χρήστες επηρεάστηκαν από αυτό το πρόβλημα θα ενημερωθούν προσωπικά μέσω του λογαριασμού τους. Έχουμε διορθώσει το πρόβλημα και από σήμερα θα ενημερώνουμε όσους επηρεάστηκαν και θα τους ζητάμε να κοιτάξουν τις αναρτήσεις που έκαναν την περίοδο εκείνη» είχε προσθέσει.

Τι ισχύει όμως στην Ευρώπη και ποια η σχέση της εταιρείας με την Ε.Ε;

Στην Ευρώπη, από «σαράντα κύματα» φαίνεται να περνά η σχέση της εταιρείας Facebook με τις αρμόδιες Αρχές και ενώ εμπίπτει στη δικαιοδοσία του επιτρόπου Προστασίας Δεδομένων της Ιρλανδίας ο ίδιος φαίνεται στο παρελθόν να ζήτησε να παραπέμψει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υπόθεση σχετικά με τις μεταφορές δεδομένων του Facebook και τη χρήση τυποποιημένων συμβατικών ρητρών. Παράλληλα διεξήχθησαν έρευνες σχετικά με την πολιτική του απορρήτου του Facebook και τη χρήση cookies, ενώ το γεγονός αυτό οδήγησε το Βέλγιο σε δικαστική προσφυγή, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή προστίμου.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο διεξήχθη έρευνα που δεν αφορούσε μόνο τη Facebook αλλά και πολλές ακόμη πλατφόρμες κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, εταιρείες δεδομένων, εκστρατείες , πολιτικά κόμματα κ.ά., με σκοπό να εξεταστεί πώς χρησιμοποιούνται τα προσωπικά δεδομένα  στις σύγχρονες πολιτικές εκστρατείες. Την ίδια στιγμή σάλο φαίνεται να προκάλεσαν δημοσιεύματα του βρετανικού τύπου αναφορικά με τη χρήση πολιτικού διαφημιστικού εργαλείου του Facebook που φαίνεται να απέτυχε να εμποδίσει τις ψεύτικες διαφημίσεις. Σύμφωνα με τα ίδια δημοσιεύματα, η Facebook φαίνεται να ενέκρινε στη προ-Brexit εποχή ψεύτικη διαφήμιση για το Brexit, η οποία μάλιστα υποστηρίχτηκε ότι καταβλήθηκε από την Cambridge Analytica.

Η διαφημιστική καμπάνια κατά της μετανάστευσης έτρεξε την περίοδο εκείνη για δύο ημέρες, υποστηρίζοντας την εκστρατεία υπέρ του Brexit, και διατηρήθηκε εν ισχύ παρόλο που χαρακτηρίστηκε ως προωθούμενη από την πλέον επικρινόμενη εταιρεία συμβουλευτικής, η οποία φέρεται να εμπλέκεται σε σκάνδαλο για τη χειραγώγηση των χρηστών του Facebook. Η διαφήμιση δήλωνε: «Το σημερινό μας σύστημα είναι προβληματικό. Χρειαζόμαστε ένα σύστημα μετανάστευσης που θα εξασφαλίζει περισσότερες θέσεις εργασίας στους Βρετανούς νέους».

Την ίδια στιγμή ένας εκπρόσωπος του Facebook δήλωνε: «Αυτή η διαφήμιση δεν δημιουργήθηκε από την Cambridge Analytica. Είναι ψεύτικη, παραβιάζει τις πολιτικές μας και έχει αποσυρθεί. Πιστεύουμε ότι οι χρήστες στο Facebook πρέπει να γνωρίζουν ποιος είναι πίσω από τις πολιτικές διαφημίσεις που βλέπουν και γι’ αυτό δημιουργούμε τη Βιβλιοθήκη Διαφημίσεων, έτσι ώστε να μπορείτε να δείτε ποιος είναι υπεύθυνος για οποιαδήποτε πολιτική διαφήμιση. Έχουμε εργαλεία για να αναφέρουμε κάθε ύποπτη δραστηριότητα όπως αυτή».

Ομοίως, στην Ισπανία η Αρχή Προστασίας Δεδομένων είχε ξεκινήσει έρευνα σχετικά με τις πρακτικές του Facebook, προκειμένου να εξετάσει την πιθανή ζημιά που προκλήθηκε στους Ισπανούς χρήστες, ενώ διευκρινήσεις σχετικά με τυχόν παραβιάσεις που διαπράχτηκαν στην Ιταλία, φαίνεται να ζήτησαν και οι Αρχές της χώρας αυτής κατά τη συνάντησή τους με τη Facebook στα γραφεία της εταιρείας στη Ρώμη, στις 24 Απριλίου 2018.

Στη Γερμανία (όπου η Facebook έχει έδρα) ο επίτροπος Αμβούργου για την Προστασία των Δεδομένων και της Ελευθερίας της Πληροφόρησης εξέδωσε δελτίο Τύπου στις 2 Μαρτίου 2018, αναφέροντας ότι το Ανώτατο Δικαστήριο του Αμβούργου επιβεβαίωσε τη διοικητική διαταγή του, απαγορεύοντας στη Facebook να χρησιμοποιήσει το WhatsApp χρήστη για δικούς του σκοπούς.

Ενώ λοιπόν το τελευταίο διάστημα υπάρχει αυξανόμενο άγχος ότι οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο χειραγώγησης κατά τρόπο παρόμοιο με τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ και το δημοψήφισμα του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο αξίζει να συλλογιστούμε πώς είναι δυνατόν να οδηγηθεί κάποιος χρήστης μέσου κοινωνικής δικτύωσης να κάνει κάτι που δεν του αρέσει, χωρίς να έχει όφελος από αυτό, ούτε και τη δικαιολογία ότι πιέστηκε ή απειλήθηκε για να το κάνει. Αναζητώντας υποτιθέμενες τεχνικές χειραγώγησης και χωρίς να αναλωθούμε σε ηθικοπλαστικούς αφορισμούς και δυσνόητες αναλύσεις, αξίζει να σκεφτούμε εάν αρκεί απλώς άλλη μια συγγνώμη σε πιθανή μελλοντική διαπίστωση χειραγώγησης ή παρέμβαση ξένης ανάμειξης στις Ευρωεκλογές (σ.σ.: βλέπε συγγνώμη του Zuckerberg στους πολίτες των ΗΠΑ για την κακή διαχείριση της ιδιωτικής ζωής της Cambridge Analytica).

Αλήθεια, κατά πόσο αρκεί μια προειδοποίηση σε ανάρτηση πολιτικής διαφήμισης που θα φέρει απλώς τον τίτλο «πληρωμένο από», όταν γνωρίζουμε πολύ καλά ότι έτσι ακριβώς όπως φτιάχνονται συνεχώς εργαλεία αποτροπής χειραγώγησης/spam/κακόβουλα λογισμικά κτλ, κατά τον ίδιο τρόπο μετεξελίσσονται από την άλλη πλευρά οι τεχνικές χειραγώγησης ώστε να προσπερνούν κάθε νέο φράγμα που θα βρουν μπροστά τους, χρησιμοποιώντας εάν χρειαστεί ακόμη και προσωπεία προσφιλή στην κοινωνία, πέραν κάθε υποψίας; Την ίδια στιγμή γεννάται εύλογα το ερώτημα εάν και σε πόσο σύντομο χρονικό διάστημα (προ Ευρωεκλογών), αλλά και πόσο εφικτό είναι να ελεγχθεί ο πραγματικός ρόλος των ύποπτων εταιρειών, ΜΚΟ, φυσικών προσώπων αλλά και ειδησεογραφικών site, όταν περιεχόμενο των ειδήσεών τους αποδεικνύεται εκ των υστέρων ως παραπλανητικό ή fake news, ενώ  έχει ήδη κοινοποιηθεί και διαμοιραστεί «ελευθέρα» σε χιλιάδες χρήστες;

Το σίγουρο είναι ότι θα κριθεί αυστηρά στο μέλλον η στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ενδεχόμενο που επιβεβαιωθούν οι φόβοι της για μελλοντική προσπάθεια χειραγώγησης του εκλογικού σώματος ή ξένης ανάμειξης και αυτονόητα η επόμενη πλέον σύσταση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα αναρωτηθεί, μαζί με όλους τους Ευρωπαίους πολίτες, εάν αφ’ ενός γνώριζε η Ε.Ε. τη σοβαρότητα των επιπτώσεων και αφ’ ετέρου εάν αρκούσαν τα μέτρα που ελήφθησαν.

Οι Ευρωεκλογές του ερχόμενου Μαΐου θα είναι η ώρα της αλήθειας για την Ε.Ε.; Σε κάθε περίπτωση οι Ευρωπαίοι πολίτες επιβάλλεται να δουν με ψυχραιμία και σοβαρότητα τις επερχόμενες Ευρωεκλογές, κοιτάζοντας με σκεπτικισμό κάθε θεωρία συνωμοσίας που προμηνύει άλλο ένα κοινωνικό πείραμα.Αθηνά

* Κοινωνιολόγος – freelance writer