Κ. Αποστολίδης: Συμμετοχικός Προϋπολογισμός – Τι είναι και γιατί μας ενδιαφέρει

Το μοντέλο του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1989 στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, μια πόλη με 1,5 εκατομμύριο κατοίκους στα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν εξελέγη για πρώτη φορά στον δήμο της πόλης το κόμμα των εργατών. Έως το 1997 έχει διαδοθεί σε έναν μικρό αριθμό πόλεων, κυρίως της Βραζιλίας, αλλά και ορισμένων κρατών της Λατινικής Αμερικής. Το διάστημα μετά το 2000 υιοθετήθηκε ως πρακτική με επιτυχία και σε άλλες ηπείρους και σε πολλές χώρες του κόσμου (Σκανδιναβία, Αγγλία, Γαλλία Γερμανία, Ιταλία, κ.λπ.). Σήμερα το μοντέλο του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού έχει διαδοθεί σε πάνω από 1.000 πόλεις σε όλο τον κόσμο.

Γράφει ο Κώστας Αποστολίδης*

Βασική αρχή είναι η ενίσχυση της άμεσης δημοκρατίας με τη συμμετοχή των πολιτών και των ομάδων της κοινωνίας των πολιτών στην τοπική διακυβέρνηση.

Βασικός στόχος είναι η κατάθεση και αξιοποίηση προτάσεων από τους ίδιους τους κατοίκους, μέσα από παρεμβάσεις μικρής κλίμακας σε όλες τις Δημοτικές Ενότητες ενός Δήμου που προκύπτουν από συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού και αφορούν την αναβάθμιση της γειτονιάς τους.

Το Μοντέλο του συμμετοχικού προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η εφαρμογή των συμμετοχικών προϋπολογισμών διαφοροποιείται από τόπο σε τόπο, ακολουθώντας διάφορα μοντέλα. Το μοντέλο του συμμετοχικού προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης] βασίζεται στη δημιουργία σχεδίων τοπικής ανάπτυξης στο πλαίσιο των γενικών πολιτικών αστικής ανάπλασης της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μέσα από συναντήσεις με τους πολίτες σε επίπεδο γειτονιάς, η δημοτική αρχή ιεραρχεί τις προτεραιότητές της, προσφέροντας έτσι στους πολίτες τη δυνατότητα να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

Η μεθοδολογία

Σε συγκεκριμένο χρόνο που ανακοινώνεται πιο πριν ο Δήμος καλεί όποιον ενδιαφέρεται από κατοίκους, ομάδες πολιτών, πάσης φύσεως σύλλογοι, συλλογικότητες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ή νομικά πρόσωπα να υποβάλλουν ιδέες και προτάσεις τα προβλήματα που κρίνουν ως σημαντικά για τη γειτονιά τους με στόχο τη βελτίωση της ζωής στη γειτονιά τους. Η τεκμηρίωση των προτάσεων μπορεί να ενισχυθεί με τεχνογνωσία σε συνεργασία με ΑΕΙ ή ΤΕΙ.

Στη συνέχεια οργανώνονται συνοικιακές συνελεύσεις με συμμετοχή πολιτών για ενημέρωση & συζήτηση καθώς και εκλογή αντιπροσώπων συνοικιών, ενώ σε ένα 2ο στάδιο επαναληπτικών συνοικιακών συνελεύσεων γίνεται ιεράρχηση αναγκών & προτάσεων, ψηφοφορία επί των προτάσεων από τους αντιπροσώπους. Στη συνέχεια οι αρμόδιες κάθε φορά υπηρεσίες του Δήμου αναλαμβάνουν να αντιμετωπίσουν και να δώσουν λύσεις.

Ο Προϋπολογισμός

Ο συνολικός προϋπολογισμός μπορεί να ξεκινήσει με ένα μικρό στην αρχή ποσό πχ 150.000 με 250.000 ευρώ, με ένα χαμηλότερο πλαφόν ως μέγιστο προϋπολογισμό ανά πρόταση ώστε να χρηματοδοτηθούν περισσότερες από μια προτάσεις και να προκρίνονται οι προτάσεις που κατατίθενται από ομάδες πολιτών, έναντι προτάσεων μεμονωμένων πολιτών.

Ένταξη – Επιλογή – Νομιμοποίηση

Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός εφαρμόζεται σε ένα κομμάτι του συνολικού προϋπολογισμού[. Καθώς το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού μιας πόλης πάει σε μισθούς και άλλα πάγια έξοδα, οι πολίτες διαβουλεύονται το μέρος του προϋπολογισμού που αφορά τις επενδύσεις. Αν και μικρό το κομμάτι αυτό σε σχέση με το σύνολο, ωστόσο έχει τη μεγαλύτερη επιρροή στην ποιότητα ζωής των πολιτών και την ποιότητα των υπηρεσιών.

Εννοείται ότι δαπάνες που αφορούν στην ενίσχυση του βασικού εξοπλισμού της πόλης σε υποδομές εκτελούνται στο σύνολο της πόλης (π.χ. πυροπροστασία, αντιπλημμυρική θωράκιση, συντηρήσεις σχολικών κτηρίων, καθαριότητα κ.λπ.). Έτσι η διαδικασία εφαρμόζεται στον τομέα περισσότερο «ελαστικών» δαπανών. Τέτοιες είναι οι δαπάνες για τοπικής εμβέλειας δημόσια έργα και υπηρεσίες: αναπλάσεις χώρων περιορισμένης κλίμακας, κινητές κατασκευές, εξοπλισμός αστικών παιχνιδιών, χώροι αναμονής και σκίασης, εναλλακτικές ενεργειακές λύσεις αστικού εξοπλισμού, «πράσινες» παρεμβάσεις, φωτισμός δρόμου, στοιχεία σήμανσης, κ.λπ.

Κάθε συμμετέχων θα υποβάλλει μια πρόταση η οποία θα πρέπει περιλαμβάνει αναφορά στην παρούσα κατάσταση, την προτεινόμενη ιδέα, το στόχο της ιδέας, τα προβλήματα που αντιμετωπίζονται με την πρόταση και ενδεικτικό προϋπολογισμό.

Η κάθε πρόταση θα βαθμολογείται ανάλογα με την πληρότητα της πρότασης και του προϋπολογισμού και την συμμετοχή πολιτών και τις συλλογικές διαδικασίες υποβολής της πρότασης, αν είναι σύμφωνες με το δημόσιο συμφέρον και αν ανήκουν στην αρμοδιότητα του Δήμου.

Οι προτάσεις που θα επιλεγούν ανά δημοτική ενότητα θα συζητηθούν στο Δημοτικό Συμβούλιο για να ενσωματωθούν στο Τεχνικό πρόγραμμα και να αναλάβουν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου την υλοποίηση τους, καθώς και την τακτική ενημέρωση των πολιτών για την πορεία τους.

Μια προσπάθεια να «κατέβει η εξουσία προς τα κάτω»

Με τη συμμετοχική αυτή διαδικασία ενισχύεται η κοινωνικοποίηση των πολιτών που ενθαρρύνονται να ασχοληθούν με το σχεδιασμό παρεμβάσεων στην πόλη τους, ενεργοποιείται το επιστημονικό και κοινωνικό δυναμικό μιας πόλης, προάγεται ο διάλογος, ενθαρρύνεται το τοπικό ταλέντο και η δημιουργικότητα των ομάδων.

Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός είναι μια σύνθετη διαδικασία που εκτός από την στοχευμένη κατανομή οικονομικών πόρων, επηρεάζει ουσιαστικά τις βασικές στρατηγικές κατευθύνσεις του Δήμου, ενώ ενισχύει τη διαφάνεια και την αμεσότητα. Είναι μια προσπάθεια να «κατέβει η εξουσία προς τα κάτω» και τμήμα της να τη διαχειρίζονται απ’ ευθείας οι δημότες. Είναι κύρια μια πρόταση:

• άσκησης της εξουσίας εκ μέρους των πολιτών
• κατάργησης των στεγανών και της αδιαφάνειας
• ελάττωσης της δύναμης των μηχανισμών
• ανάδειξης της πρωτοβουλίας και της αυτενέργειας των πολλών

Δεν θα πρέπει όμως να αντιμετωπιστεί ως ένας επικοινωνιακός μηχανισμός που θα ενισχύσει πρόσκαιρα την εικόνα της Δημοτικής Αρχής.

*Υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος Δήμου Πεντέλης με τον δημοτικό συνδυασμό Νέοι Άνθρωποι – Νέα Αρχή