Αφιέρωμα «Τι σχολείο θέλουμε;» από το Cine Δράση

Τις ταινίες «Σάμερχιλ» και «Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται» προβάλλει το Cine Δράση της Δημοτικής Κίνησης Βριλησσίων Δράση για μια Άλλη Πόλη την Πέμπτη 6 και την Παρασκευή 7 Σεπτεμβρίου 2018, αντίστοιχα, στις 21:00 στο 2ο Γυμνάσιο Βριλησσίων (Ταϋγέτου και Ξάνθης, Βριλήσσια).

Οι ταινίες παρουσιάζονατι στο πλαίσιο αφιοερώματος του Cine Δράση στη νέα σχολική χρονιά, με τίτλο «Τι σχολείο θέλουμε;». Συγκεκριμένα η Κινηματογραφική Λέσχη Βριλησσίων Cine Δράση σημειώνει τα εξής:

Σε λίγες ημέρες ανοίγουν τα σχολεία. Πρόσφατα ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των εισαγωγικών εξετάσεων για τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας μας. Εκ των πραγμάτων, κάθε Σεπτέμβριο, αναζωπυρώνεται η συζήτηση για το είδος του σχολείου που έχουν ανάγκη οι μαθητές και ο τόπος. Ένα σχολείο που θα προετοιμάζει συστηματικά ώριμους και ευτυχισμένους ανθρώπους, εφοδιασμένους με τα απαραίτητα προσόντα που θα τους επιτρέψουν στις απαιτήσεις των καιρών.

Το σχολείο ως τόπος δημοκρατίας και δημοκρατικής συγκέντρωσης ανθρώπων, η κριτική παιδαγωγική, τα μικρά σχολεία, η εναλλαγή πρωτευόντων και δευτερευόντων μαθημάτων, η γενίκευση των εργαστηρίων για τη σύνδεση της χειρωνακτικής με την πνευματική εργασία, η βιβλιοθήκη, η συλλογική δράση, η ελεύθερη κυκλοφορία στους χώρους του σχολείου και έξω από αυτό με βάση το τρίπτυχο τάξη – αυλή – κοινότητα, η υιοθεσία χώρων εκτός του σχολείου, έτσι ώστε αυτό να μην είναι μόνο ένα κτήριο οροθετημένο με κάγκελα, η αναδιάταξη των άνισων σχέσεων μέσα στο σχολείο, οι διευθυντές όχι εργοδότες, αλλά σύμβουλοι με παιδαγωγική εξουσία, η παραχώρηση «φωνής» στους μαθητές, η εκπροσώπησή τους, η άμεση δημοκρατία για να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία και ισότητα, το άνοιγμα του σχολείου στην τοπική κοινωνία, η συνομιλία του με τη γειτονιά, τα κοινωνικά κινήματα, η ανάδειξη του σε πολιτιστικό κέντρο στην περιοχή του είναι μερικά μόνον από τα πολλά ερωτήματα που έρχονται και επανέρχονται. Ερωτήματα που οι εκάστοτε συνθήκες επαναθέτουν διαρκώς απαιτώντας σύγχρονες απαντήσεις.

Το Cine-Δράση ως ελάχιστη συμβολή σε αυτή τη συζήτηση, προβάλει δύο ταινίες που τη διευκολύνουν και την εμπλουτίζουν. Μπορεί να έχουμε ο καθένας διαφορετικές απαντήσεις στο ερώτημα «Τι σχολείο θέλουμε;», σίγουρα όμως συμφωνούμε όλοι ότι αυτό θέλει πολύ – πολύ συζήτηση ανάμεσα σε αυτούς που ενδιαφέρονται.

Όσοι ενδιαφέρονται για ένα σχολείο σύγχρονο και δημοκρατικό, είναι μια ευκαιρία να παρακολουθήσουμε μαζί τις ταινίες και να συζητήσουμε τις απόψεις μας για το θέμα.

Λίγα λόγια για τις ταινίες από το Cine Δράση

«Σάμερχιλ, Ένα ελεύθερο σχολείο»

Αγγλία, 2008. Διάρκεια: 120΄. Σκηνοθεσία: Jon East. Σενάριο: Alison Hume. Πρωταγωνιστούν: Olly Alexander, Annette Badland, Holly Bodimeade, Eliot Otis, Brown Walters, Jessie Cave, Ron Cook, Tiger Lilly, Hutchence Geldorf.

Σάμερχιλ είναι το όνομα ενός μικρού σχολείου, αλλά ταυτόχρονα και συνώνυμο ενός από τα πιο σημαντικά πειράματα στον τομέα της παιδαγωγικής ψυχολογίας. Το Σάμερχιλ είναι το μοναδικό σχολείο στον κόσμο χωρίς πόρτα! Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα που δεν στοχεύει απλά να μορφώσει τους μαθητές, αλλά να τους καλλιεργήσει. Είναι αντιαυταρχικό, δείχνει απεριόριστη εμπιστοσύνη στην κρίση και στις δυνάμεις του μαθητή, δίνει στον μαθητή την ευθύνη του εαυτού του και της εκπαίδευσης του. Με βάση αυτήν την εμπειρία σκηνοθετήθηκε μια σειρά του BBC από την οποία προέκυψε και η ομώνυμη ταινία που συνδυάζει ντοκιμαντέρ και μυθοπλασία.

Ο ιδρυτής του Summerhill, A.S. Neill, γεννήθηκε στη Σκωτία το 1883. Ο πατέρας του, επίσης διευθυντής σχολείου, ήταν ιδιαίτερα πουριτανός και διακρίνονταν για την αυστηρότητα προς τους μαθητές του, σύμφωνα με το παιδαγωγικό πνεύμα της εποχής. Ο Neill πήρε πτυχίο από τη Σχολή Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου, εργάστηκε ως δημοσιογράφος και αργότερα ως διευθυντής ενός μικρού σχολείου. Εκεί έγραψε το πρώτο του βιβλίο και ξεκίνησε να μορφοποιεί τις ιδέες του για την ελευθερία των παιδιών. Το 1917 ο Neill επισκέφτηκε μια κοινότητα για εγκληματίες εφήβους και είδε την αυτοδιοίκηση στην πράξη. Από τον διευθυντή της κοινότητας αυτής κατανόησε βαθιά πως τα παιδιά έχουν μια έμφυτη τάση καλοσύνης. Εισήγαγε λοιπόν στη σκέψη του δύο στοιχεία: Τη συνέλευση της αυτοδιοίκησης και τη σπουδαιότητα της ισόρροπης συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού παράλληλα με την ακαδημαϊκή του ανάπτυξη. Το 1921 ίδρυσε μαζί με άλλους εκπαιδευτικούς το σχολείο του Summerhill, το οποίο και διοίκησε ως τον θάνατο του, το 1973.

Ο Neill ίδρυσε το Summerhill στηριγμένος στις θέσεις ότι το σχολείο πρέπει να είναι κατάλληλο για τα παιδιά και όχι τα παιδιά για το σχολείο. Το παιδί πρέπει να είναι ελεύθερο να ζήσει τη δική του ζωή, όχι της ζωή που οι αγχωμένοι του γονείς πιστεύουν ότι πρέπει να ζήσει, ούτε μια ζωή σύμφωνη με τους σκοπούς ενός εκπαιδευτικού που νομίζει ότι ξέρει καλύτερα. Τα παιδιά μαθαίνουν και αναπτύσσονται καλύτερα ελεύθερα από καταναγκασμούς. Το κριτήριο με το οποίο αξιολογούσε ο Neill την επιτυχία ενός νέου ήταν η ικανότητα να εργάζεται με χαρά και να διάγει μια ζωή με περιεχόμενο. Μ΄ αυτό το κριτήριο οι περισσότεροι μαθητές του σχολείου του ήταν στη μετέπειτα ζωή τους ευτυχισμένοι, με την έννοια ότι έβρισκαν ενδιαφέροντα στη ζωή.

Έχουν ήδη περάσει 97 χρόνια από την ίδρυση του Summerhill. Έκτοτε δεν έχει αλλάξει ιδρυτικά, ενώ οι αξίες του είναι ίδιες και σύμφωνα με αυτές το σχολείο πρέπει:

• Να παρέχει επιλογές και ευκαιρίες, που να επιτρέπουν στα παιδιά να αναπτυχθούν με τους δικούς τους ρυθμούς και να ακολουθούν τα ενδιαφέροντά τους. Το σχολείο δεν έχει σκοπό να παράγει συγκεκριμένους τύπους ανθρώπων, με προκαθορισμένες δεξιότητες ή γνώσεις, αλλά να παρέχει ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά μπορούν να ξεκαθαρίσουν ποια είναι και τι θέλουν να γίνουν.
• Να δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να είναι ελεύθερα από κάθε επιβολή, να επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς και να χαίρονται την επίτευξή τους, ελεύθερα από την πίεση να προσαρμοστούν στα τεχνητά πρότυπα επιτυχίας που είναι βασισμένα στις επικρατούσες θεωρίες για τη μάθηση και την ακαδημαϊκή επιτυχία.
• Να αφήνει τα παιδιά απόλυτα ελεύθερα να παίζουν όσο πολύ θέλουν. Το δημιουργικό και ευφάνταστο παιχνίδι είναι ένα αναγκαίο μέρος της παιδικής ηλικίας και της ανάπτυξης. Το παιχνίδι ανήκει στο παιδί.
• Να τους επιτρέπει να αποκτούν εμπειρίες σε όλο το εύρος των συναισθημάτων, ελεύθερα από τις κρίσεις και τις παρεμβάσεις των ενηλίκων. Η ελευθερία να παίρνουν αποφάσεις πάντα ενέχει και πιθανότητες αρνητικής έκβασης. Προφανώς αρνητικές συνέπειες, όπως η ανία, το άγχος, ο θυμός, η απογοήτευση και η αποτυχία είναι αναγκαίο μέρος της ατομικής ανάπτυξης.
• Να μπορούν τα παιδιά να ζουν σε μια κοινότητα που τα υποστηρίζει και που είναι υπεύθυνα για αυτήν, έχοντας την ελευθερία να είναι οι εαυτοί τους και τη δύναμη να αλλάζουν τη ζωή τους μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες και λειτουργίες.

Το Summerhill είναι μια κοινότητα που αναλαμβάνει την ευθύνη της ύπαρξής της. Τα προβλήματα συζητιούνται και λύνονται μέσα από ανοιχτές, δημοκρατικές και κοινωνικές διαδικασίες. Όλα τα μέλη της κοινότητας, ενήλικες και παιδιά, είναι ισότιμα στις εκφάνσεις αυτών των διαδικασιών και λειτουργιών. Η ισότητα αυτή δημιουργεί σχέσεις που διέπονται από φιλικότητα, χωρίς τις τυπικότητες που δημιουργεί η ιεραρχία.

Στην ταινία βλέπουμε το σύγχρονο Σάμερχιλ, να έχει διευθύντρια την κόρη του Ζωή Ρέντχεντ και να παραμένει ένα προοδευτικό σχολείο ηλικίας ενενήντα χρόνων που διοικείται δημοκρατικά, με τους μαθητές του να έχουν ισότιμο λόγο στους κανονισμούς λειτουργίας του. Όμως, ο Οργανισμός Πιστοποίησης Σχολικών Ιδρυμάτων (OFSTED), μέσω των επιθεωρητών του, αποφασίζει να κλείσει το σχολείο καθότι θεωρεί ότι δεν παρέχει επαρκή εκπαίδευση στους μαθητές του. Η υπόθεση οδηγείται στο δικαστήριο, όπου το σχολείο συγκρούεται μετωπικά σε μια μάχη επιβίωσης με τη Βρετανική Κυβέρνηση. Η ταινία έχει βραβευθεί με δύο βραβεία BAFTA.

«Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται»

Γαλλία, 2006. Σκηνοθεσία Daniel Losset. Σενάριο: Daniel Losset, Sylvaine και Sylvie Marjolaine Encreve, Pierre Naudon. Πρωταγωνιστούν: Alexandre Thibault, Nina Gabalda, Robin Causse, Cedric Maruani, Martin Gamus, Douglas Boisson, Mermoz Melchior.

Η ταινία του Daniel Losset ετοιμάστηκε για τη δημόσια τηλεόραση της Γαλλίας, γυρίστηκε στην περιοχή της Μασσαλίας και είναι βασισμένη στη ζωή του δασκάλου Σελεστέν Φρενέ, που γεννήθηκε το 1896, σε ένα χωριό των Άλπεων, στην περιοχή Alpes-Maritimes.

Παιδί αγροτικής οικογένειας, και καλός μαθητής, ονειρεύεται να γίνει δάσκαλος, όμως ο πόλεμος διακόπτει την εκπαίδευσή του. Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου κάνει το όνειρό του πραγματικότητα και το 1920, καταφέρνει ν΄ αποσπαστεί σε κάποιο σχολείο και εξελίσσεται σε έναν από τους κορυφαίους καθηγητές, όλων των εποχών, που με το έργο τους άλλαξαν το σχολείο και τον τρόπο σκέψης των μαθητών.

Το φιλμ αφηγείται την πρώτη επαφή του δασκάλου με τα παιδιά, την ανάγνωση από τον δάσκαλο του κόσμου τους και του τρόπου που σκέφτονται, την δυνατότητά του να βλέπει τα όριά τους. Όλα αυτά αποτελούν την αφετηρία ενός νέου παιδαγωγικού προβληματισμού του δασκάλου που καταφεύγει σε μια σειρά τεχνικών για να συνομιλήσει μαζί τους.

Ο Φρενέ γίνεται ο πρώτος που επεδίωξε να εισάγει στην εκπαιδευτική διαδικασία, τις νέες τεχνολογίες της εποχής του: τυπογραφία, ραδιόφωνο, κινηματογράφο στην εκπαίδευση. Είναι, επίσης, ο πρώτος που καθιέρωσε την διασχολική αλληλογραφία. Το σχολείο μετατρέπεται έτσι σε έναν μικρό τόπο δημοκρατίας. Τα παιδιά συγκεντρώνονται για να οργανώσουν τις συλλογικές τους δράσεις, βγαίνουν έξω από αυτό, γίνονται αντικείμενο δυσμενών σχολίων καθώς δίνεται η εντύπωση ότι δεν κάνουν μάθημα, αντίθετα συντονίζουν διαρκώς αυτά που σκέφτονται, με αυτά που φαντάζονται ή ζουν.

Ο δάσκαλος βλέποντας το αδιέξοδο της επικοινωνίας των μαθητών, καθώς λόγω της θέσης τους στα θρανία δεν μπορούν να συνομιλήσουν, σχηματίζει ομάδες και ενισχύει την ικανότητα τους να συζητούν, να αποφασίζουν με την ψήφο τους και στη συνέχεια να διεκδικούν αυτά που τα απασχολούν. Η διατροφή κατέχει κεντρική θέση σε αυτό το σύστημα τόσο ως συνεστίαση ή αίθουσα φαγητού, όσο η παρασκευή της, ο σπιτικός της χαρακτήρα ακόμη και η καλλιέργεια των προϊόντων που χρειάζονται, μέσα από ένα πρόγραμμα για σπόρους και φυτέματα. Ο σχολικός κήπος και οι πειραματισμοί γνωρίζουν νέα ανάπτυξη.

Τα παιδιά ολοκληρώνουν ένα κύκλο μέσα στη τάξη με την τεχνική του τυπογραφείου, τα δικά τους αναγνωστικά και τη σχολική τους βιβλιοθήκη. Όμως η δουλειά του δασκάλου δεν σταματά εδώ. Συνεχίζεται στην αυλή, μια νησίδα ελευθερίας έκφρασης και δημιουργικότητας. Η δυνατότητα το μάθημα να γίνεται έξω από την τάξη μετατρέπει τον εξωτερικό χώρο, την κοινότητα δηλαδή, σε πηγή γνώσης. Τα επαγγέλματα των ανθρώπων, η συνομιλία μέσω αλληλογραφίας με μαθητές άλλων σχολείων, το σχολικό συμβούλιο για να αποφασίζουν τις καινούριες δράσεις, ο σχολικός κήπος ή η φύση ως ένα εργαστήρι φυσικών επιστημών γίνονται νέες, ιδιαίτερες πηγές γνώσης.

Τα παιδιά ονειρεύονται, είτε την ουτοπία ενός κόσμου δικού τους με κύριο στοιχείο του την αγάπη, την αλληλεγγύη, τη σχέση τους με τον δάσκαλο και την αλλαγή του κόσμου, είτε την αντιπαράθεση τους με την πολιτική εξουσία που θα τους στερήσει τα όνειρα. Αυτά τα στοιχεία της θεσμικής παιδαγωγικής που απελευθερώνονται από την παιδαγωγική του Φρενέ, αναπτύσσονται ολοκληρωμένα στο φιλμ «Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται».