ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Χαλανδρίου: 12 Οκτωβρίου 1944 – Η απελευθέρωση της Αθήνας από τη γερμανική ναζιστική κατοχή

Η Πανελλήνια Ένωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης και Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ) Χαλανδρίου, με αφορμή την επέτειο της απελευθέρωσης της Αθήνας από τη γερμανική ναζιστική κατοχή στις 12 Οκτωβρίου του 1944, παραθέτει μία ιστορική αναδρομή στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν 76 χρόνια πριν.

Ειδικότερα, οι αγωνιστές αναφέρουν στη σχετική ανακοίνωση:

Ώρα έντεκα π.μ. – Η ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΦΤΕΡΟΥΓΙΖΕΙ ΠΑΝΩ ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΜΑΣ – Οι Γερμανοί εκκενώνουν οριστικά την πρωτεύουσα – Ο γερμανός διοικητής και όλο το στρατηγείο του Λυκαβηττού ανεχώρησαν – Η Αθήνα κηρύχτηκε ανοχύρωτη.

Πριν φύγουν και οι τελευταίοι Ούννοι ο λαός ξεχύθηκε με σημαίες και ζητωκραυγές στους δρόμους. Απ’ το Πανεπιστήμιο, απ’ τις τράπεζες, απ’ όλα τα κέντρα οι τηλεβόες του ΕΛΑΣ σαλπίζουν το χαρμόσυνο μήνυμα. Οι συνοικίες σε παραλήρημα ενθουσιασμού ετοιμάζονται για το μεγάλο γιορτασμό. Στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη αντιπροσωπείες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατέθεσαν στεφάνι. Έξαλλος από τον ενθουσιασμό ο συγκεντρωμένος κατά χιλιάδες λαός ζητωκραύγαζε. Δακρύζοντας οι πολίτες αγκάλιαζε ο ένας τον άλλο (…). Η γερμανική σημαία κατέβηκε απ’ την Ακρόπολη και τα τελευταία γερμανικά τμήματα έφυγαν το πρωί απ’ την Αθήνα» (Ριζοσπάστης, 12/10/1944).

Οι εξελίξεις ήρθαν ως αποτέλεσμα πρωταρχικά της εποποιίας του Σοβιετικού Κόκκινου Στρατού, ο οποίος ήδη επέλαυνε καταδιώκοντας τις γερμανικές στρατιές με προορισμό το Βερολίνο. Είχε προηγηθεί ένας τρίχρονος τιτάνιος αγώνας της Σοβιετικής Ένωσης, με εκατομμύρια νεκρούς στα πεδία των μαχών και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης στη συντριβή του φασισμού – ναζισμού υπήρξε καθοριστικός. Μεγάλη ήταν και η συμβολή των αντάρτικων στρατών και γενικότερα των απελευθερωτικών – αντιφασιστικών κινημάτων σειράς χωρών της Ευρώπης.

Το πρωινό της 12ης Οκτώβρη 1944 ο βασανισμένος λαός της Αθήνας δονούνταν από την κραυγή «φεύγουν».

Η Αθήνα ήταν λεύτερη μετά από 1.264 μέρες φασιστικής σκλαβιάς.

Ο ελληνικός λαός, λευτερώνοντας την πατρίδα του, έπειτα από σκληρούς και ηρωικούς αγώνες, που είχε διεξάγει με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, χαιρόταν την ατίμητη λευτεριά, που είχε κερδίσει με θυσίες αίμα και δάκρυα. Μα, ταυτόχρονα, ήταν εξαιρετικά ανήσυχος. Η θανάσιμη απειλή διαγραφόταν κιόλας στον ορίζοντα.

Εκείνες τις μέρες της απελευθέρωσης από τους Γερμανούς (Οκτώβριος 1944) στην Ελλάδα είχε διαμορφωθεί επαναστατική κατάσταση, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, με καθοδηγητή το ΚΚΕ, κυριαρχούσε, ενώ ο αστικός κρατικός μηχανισμός ήταν σμπαραλιασμένος. Η αστική κυβέρνηση που είχε δημιουργηθεί βρισκόταν στην Αίγυπτο και οι Εγγλέζοι δεν είχαν καταφτάσει ακόμα στην Ελλάδα.

Ο αστικός πολιτικός κόσμος, στο μεγαλύτερό του κομμάτι, ήταν στους «απόντες» του αντιστασιακού αγώνα. Ένα τμήμα του επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές, ενώ ένα άλλο τμήμα του πήγε στη Μέση Ανατολή. Επεδίωκαν, με την αποφασιστική συμβολή των Άγγλων ιμπεριαλιστών, να εγκαθιδρύσουν την αστική εξουσία μετά την απελευθέρωση. Ήθελαν να τσακίσουν με τα όπλα το κίνημα, γιατί δεν μπορούσαν να επιβληθούν διαφορετικά, δεν είχαν λαϊκό έρεισμα. Και αυτό γιατί στον πόλεμο ηγήθηκε η εργατική τάξη με τους συμμάχους της. Και στη μεταπελευθερωτική πορεία της Ελλάδας το γεγονός αυτό έβαζε τη σφραγίδα του.

Στο διάστημα 17 έως 20 Μάη 1944 είχε πραγματοποιηθεί στη Βηρυτό σύσκεψη των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων και εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων, που έμεινε στην ιστορία ως «Συνέδριο του Λιβάνου». Στο συνέδριο συμμετείχαν ουσιαστικά το ΕΑΜ και η ΠΕΕΑ, η κυβέρνηση δηλαδή του βουνού, που είχε στα χέρια της πραγματική εξουσία, κι από την άλλη η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου που δεν είχε κανένα έρεισμα στην Ελλάδα και το λαό της, είχε συγκροτηθεί στη Μέση Ανατολή από τα τμήματα της άρχουσας τάξης που είχαν μεταβεί στην περιοχή μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα. Συμμετείχαν βεβαίως και οι οργανώσεις ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ, αλλά επίσης χωρίς σημαντικό λαϊκό έρεισμα.  

Με τη διοργάνωση του Συνεδρίου, οι Εγγλέζοι και η ελληνική άρχουσα τάξη επιχειρούσαν να προλάβουν τις εξελίξεις στη χώρα, να φρενάρουν δηλαδή τη διαγραφόμενη πορεία προς μια μεταπολεμική Λαϊκή Δημοκρατία στην Ελλάδα.

Από την άλλη το ΕΑΜικό κίνημα πήρε μέρος στο Συνέδριο, στο όνομα μιας ευρύτατης εθνικής ενότητας, την οποία θεωρούσε αναγκαία, ειδικά σ΄εκείνη την περίοδο που πλησίαζε η απελευθέρωση και χρειαζόταν η πιο πλατιά συγκέντρωση δυνάμεων για το οριστικό διώξιμο του κατακτητή από την ελληνική γη. Και τη θεωρούσε ως τέτοια, παρά το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία του λαού στην Ελλάδα ήταν συσπειρωμένη στο ΕΑΜ.

Στο Συνέδριο έγιναν φανερές οι επιδιώξεις της άρχουσας τάξης. Ο Γ. Παπανδρέου ανέφερε «…Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι Αντάρται…»  Εξίσωνε το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ με τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες, δρομολογώντας την απόφαση για επίθεση στο ΕΑΜ, στο ένοπλο τμήμα του λαού, τον ΕΛΑΣ. Η λύση που πρότεινε ο Παπανδρέου για να επιτευχθεί η περιβόητη εθνική ενότητα ήταν να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ.

Στις 2 Σεπτέμβρη του 1944, έναν περίπου μήνα πριν από την απελευθέρωση της Αθήνας, το ΕΑΜ προσχώρησε στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γ. Παπανδρέου, υποχωρώντας στους απαράδεκτους όρους αυτής της συμμετοχής που επέβαλε το Συνέδριο του Λιβάνου.

Οι ηγεσίες του ΚΚΕ και του ΕΑΜ είχαν μπει στη δίνη μιας σειράς απαράδεκτων υποχωρήσεων, απέναντι στους Άγγλους και στην ντόπια ολιγαρχία που συνεχίστηκε με την υπογραφή της Συμφωνίας της Καζέρτας στις 26 Σεπτέμβρη 1944 για την απόβαση Αγγλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα και την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στις διαταγές του Άγγλου στρατηγού Σκόμπυ.  

Τη μέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας το τεράστιο κύρος του ΚΚΕ αντηχούσε στα συνθήματα του λαού που πανηγύριζε, στα πανό και στις κόκκινες σημαίες που κυμάτιζαν σε όλες τις εργατογειτονιές.

Στις 14 Οκτωβρίου, 2 μέρες μετά την απελευθέρωση, κατέφθασαν στην πρωτεύουσα και τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου, επικεφαλής της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας» ήρθε μόλις στις 18 Οκτωβρίου, συνοδευόμενος από τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ. 

Εξαρχής, βασικό μέλημα και επιδίωξη των αστικών και βρετανικών δυνάμεων υπήρξε η υπονόμευση (έως και διάλυση) του ένοπλου λαϊκού κινήματος (του ΕΛΑΣ), με την ταυτόχρονη συγκρότηση, ως αντιστάθμισμα, ενός βασικού αστικού κρατικού στρατιωτικού κορμού, με απώτερο σκοπό την καταστροφή του λαϊκού στρατού. 

Τα γεγονότα που ακολούθησαν στο επόμενο δίμηνο, μέχρι τη μάχη του ηρωικού Δεκεμβρίου, ταξική μάχη για το ζήτημα της εξουσίας, έδειξαν ότι ο ταξικός αντίπαλος επέδειξε ιδιαίτερη μεθοδικότητα και συστηματικότητα στην προετοιμασία της σύγκρουσης. Υπήρξε αδίστακτος αλλά ταυτόχρονα και «ευέλικτος» στο να αξιοποιεί τις όποιες υποχωρήσεις ή ταλαντεύσεις της άλλης πλευράς (του ΚΚΕ, του λαϊκού κινήματος), ώστε την κατάλληλη στιγμή (που τελικά ήρθε με τον Δεκέμβριο), να επιτεθεί με σκοπό τη συντριβή του λαϊκού κινήματος, κύρια της επαναστατικής πρωτοπορίας του για να εγκαθιδρύσει την εξουσία που δεν είχε.

Η πείρα διδάσκει.

Ο απελευθερωτικός αγώνας ή θα συνδεόταν με τον αγώνα κατάκτησης-εδραίωσης της εργατικής εξουσίας και των συμμάχων της ή θα οδηγούσε στην εδραίωση της αστικής εξουσίας. Το ΚΚΕ όμως δεν αντιμετώπισε τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ως κρίκο για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, αλλά αποσυνέδεσε την πάλη ενάντια στους κατακτητές από την πάλη για την ανατροπή της αστικής εξουσίας. Έτσι συμμετείχε στην αστική κυβέρνηση της λεγόμενης «Εθνικής Ενότητας» (2 Σεπτέμβρη – 1 Δεκέμβρη 1944).

Αυτή η συμμετοχή παρότι σύντομη, εμπεριέχει σημαντικά διδάγματα γύρω από το κρίσιμο ζήτημα της συμμετοχής ή μη Κομμουνιστικών Κομμάτων σε αστικές κυβερνήσεις. Αποτελεί απτό παράδειγμα για το πόσο ουτοπικός είναι ο ισχυρισμός ότι χάρη στη μαχητικότητα και τη συνέπεια του Κομμουνιστικού Κόμματος είναι δυνατό μία τέτοια κυβέρνηση να ακολουθήσει φιλολαϊκό δρόμο ή – σε κάθε περίπτωση – να πάρει τουλάχιστον κάποια μέτρα υπέρ του λαού και ν’ ανοίξει σιγά – σιγά το δρόμο για έναν ευνοϊκότερο συσχετισμό στην πάλη για το σοσιαλισμό. Αντίθετα με αυτήν την ανεδαφική προσμονή, η πείρα και εκείνης της περιόδου διδάσκει ότι η συμμετοχή σε αστικές κυβερνήσεις – σε πείσμα των πιο καλών προθέσεων – γίνεται φραγμός στη λαϊκή πάλη και οδηγεί σε πισωγύρισμα με αρνητικές επιπτώσεις και για πολλά χρόνια.

Στο πλαίσιο της συμμετοχής σε αστική κυβέρνηση, δεν είναι δυνατό να υπάρξουν επωφελείς για το λαό συμβιβασμοί, από τη στιγμή που το ΚΚΕ έχει κάνει ήδη την πρώτη και θεμελιώδη υποχώρηση, προκειμένου να συμμετάσχει σε αυτήν την κυβέρνηση: Έχει παραιτηθεί από την πάλη για την εργατική εξουσία και συνεπώς από το στόχο της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής.  Ο λαός θα παραμένει εγκλωβισμένος στο αστικό πολιτικό σύστημα, από τη στιγμή που το ΚΚΕ συμμετέχει σε αστική κυβέρνηση και δεν οργανώνει την αυτοτελή δράση της εργατικής τάξης για την ανατροπή της αστικής εξουσίας.

Η ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ, η οργάνωση των αγωνιστών μαχητών του ΕΑΜ και του ΔΣΕ, των απογόνων και φίλων της Αντίστασης και του ΔΣΕ είναι υπερήφανη για το μεγαλειώδη αγώνα της περιόδου 1941-1944, όπως και για τη μεγαλειώδη ένοπλη πάλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας που ακολούθησε. Βγάζουμε συμπεράσματα, εμπνεόμαστε και διδασκόμαστε προκειμένου με τη μεγαλύτερη ωριμότητα και ετοιμότητα να αντιμετωπίσουμε τα καθήκοντα του παρόντος και του μέλλοντος. Είναι καθήκον των κομμουνιστών, των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, των εκπαιδευτικών να συμβάλουν αποφασιστικά ώστε να γνωρίσουν οι νεότερες γενιές την πραγματική ιστορία και τους αγώνες του λαού μας.

Με τη δράση μας συμβάλλουμε στην οργάνωση της κοινωνικής συμμαχίας σε αντικαπιταλιστική αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση. Συμπορευόμαστε με το ΚΚΕ στο δρόμο που έχει χαράξει για να μπει τέλος στη βαρβαρότητα του καπιταλισμού, στους πολέμους, στις κρίσεις, στην εκμετάλλευση, στη φτώχεια, στην ανεργία.

Για να δικαιωθούν οι αγώνες και οι θυσίες των παλιότερων γενιών, για να ανοίξει ο δρόμος και να εκπληρωθούν τα όνειρα και οι σύγχρονες ανάγκες του λαού και των νέων με την εργατική – λαϊκή νίκη, το σοσιαλισμό – κομμουνισμό!