5η συνάντηση του Cine Δράση για τον Αμερικανικό Κινηματογράφο

Η 5η συνάντηση της Κινηματογραφικής Λέσχης Βριλησσίων Cine Δράση, στο πλαίσιο των συζητήσεων «Βλέπουμε, συζητάμε, μαθαίνουμε, από και για το σινεμά» και συγκεκριμένα των συζητήσεων που αφορούν στον Αμερικανικό Κινηματογράφο, θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 19 Νοεμβρίου 2018 στις 20:00 στο στέκι της Δράσης (Πίνδου 30 & Μαραθώνος).

Λίγα λόγια για τη συνάντηση από το Cine Δράση

Βλέπουμε, Συζητάμε, Μαθαίνουμε από και για το Σινεμά, «Κλασικό Hollywood, μέρος Β΄: 1945 – 1960».

Το μελόδραμα, το film noir, ο κινηματογράφος του φανταστικού, Μακαρθισμός και Hollywood, Ο Ηλίας Καζάν και η επίδραση του «Actors Studio».

Στην ιστορία της παγκόσμιας πολιτικής, ο Μακαρθισμός καταγράφηκε αρνητικά κυρίως γιατί κατέστρεψε τη σταδιοδρομία και το έργο διακεκριμένων ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών και δηλητηρίασε την κοινωνική, πολιτική και πνευματική ζωή της μεταπολεμικής Αμερικής και συνακόλουθα όλου του κόσμου.

Φθινόπωρο του 1947. Ο «εντιμότατος» βουλευτής του Κογκρέσου Τζο Ρέιμοντ Πάρνελ, γνωστός ως Τζ. Μακ Κάρθι (ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα καταδικάστηκε σε φυλάκιση λόγω μιας μεγάλης κατάχρησης), αναλαμβάνει να ξεκινήσει την αντικομουνιστική εκστρατεία. Στη συνέχεια, η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών, η οποία ιδρύθηκε το 1936 και από τότε δρούσε αντικομουνιστικά, βάζει στο «παιχνίδι» της και το Χόλιγουντ. Σύμφωνα με τον Μακ Κάρθι «Οι διανοούμενοι και καλλιτέχνες του Χόλιγουντ είναι το μαλακό υπογάστριο της Αμερικής. Αν οι κομμουνιστές αλώσουν την κινηματογραφική βιομηχανία θα περάσουν την κομμουνιστική ιδεολογία τους στο έθνος».

Μια ομάδα καλλιτεχνών, με πρόεδρο τον Τζον Γουέιν συγκροτούν τον αντικομουνιστικό «Κινηματογραφικό Σύνδεσμο Διατήρησης των Αμερικανικών Ιδεωδών». Ιδεολογικός «καθοδηγητής» τους ο Γκάρι Κούπερ. Τα μέλη του Συνδέσμου έβγαζαν δημόσια πύρινους αντικομουνιστικούς λόγους και προέτρεπαν το κοινό να σαμποτάρει ταινίες «κομμουνιστών» σκηνοθετών ή ηθοποιών. Ο Σύνδεσμος απλώνει τον τρόμο πάνω από το Χόλιγουντ. Όμως, μερικοί θαρραλέοι προοδευτικοί καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων και οι Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ, Λορίν Μπακόλ, Τζιν Κέλι, Τζιουν Χάβοκ, Τζον Χιούστον, Ντάνι Κέι, Κάθριν Χέμπορν, καταλήγουν στην Ουάσιγκτον να διαμαρτυρηθούν για τις «παραβιάσεις του δικαιώματος των προσωπικών πεποιθήσεων», αλλά αποπέμπονται σκαιώς. Κάποιοι δεν τρομοκρατούνται, δεν υποκύπτουν στις πιέσεις, αλλά και το κογκρέσο οξύνει την εκστρατεία του.

Στις 18/10/1947 η Επιτροπή, υπό τον Μακ Κάρθι συνεδριάζει με θέμα τη «Διείσδυση του κομμουνισμού στο Χόλιγουντ» και καταρτίζει τον πρώτο κατάλογο περί των πιο «επικίνδυνων κομμουνιστών, εχθρών της πατρίδας».

Πρόκειται για τους «Δέκα του Χόλιγουντ». Οι «Δέκα» (σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, παραγωγοί) ήταν οι Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, Άλμπερτ Μαντζ, Έντουαρντ Ντμίτρικ, Άντριαν Σκοτ, Ρινγκ Λάρντνερ, Τζ. Σάμουελ Όρνιτζ, Τζον Χόγουαρτ Λόσον, Λέστερ Κολ, Αλβά Μπεσί, Ντάλτον Τράμπο, οι οποίοι βίαια σύρθηκαν για ανάκριση από «ιεροεξεταστές» της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών. Οι «Δέκα» αρνούμενοι να συνεργαστούν με την Επιτροπή, δηλαδή να καταδώσουν συναδέλφους τους, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση. Στη «μαύρη λίστα» μπαίνουν συνεχώς νέα ονόματα υπόπτων ως «κομμουνιστών – εχθρών της παρτίδας». Η εκστρατεία του Μακάρθι έφτιαξε ανάμεσα στις πάμπολλες και λίστες για όλα τα επαγγέλματα, Για παράδειγμα υπήρχε μαύρη λίστα, που περιλάμβανε «250 κομμουνιστές-υπαλλήλους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ». Άλλες λίστες περιλάμβαναν συνδικαλιστές, γιατρούς, ακαδημαϊκούς, κυβερνητικούς υπαλλήλους, νοικοκυρές, καλλιτέχνες και ανθρώπους του θεάματος. Οι κομμουνιστές δαιμονοποιήθηκαν, οι φιλελεύθεροι περιθωριοποιήθηκαν. Οι σπιούνοι ήταν άφθονοι. Τα συνθήματα τους: “Καλύτερα νεκρός παρά κόκκινος”. “Φυλάξου από τον κόκκινο κάτω από το κρεβάτι σου”».

Αληθινό στήριγμα για την επιβίωση των διωκομένων κομμουνιστών καλλιτεχνών ήταν, βέβαια, η μεταξύ τους αλληλεγγύη, αλλά και η «υπόγεια» υποστήριξή τους από προοδευτικούς καλλιτέχνες (λ.χ. Σίντνεϊ Λουμέτ, Τσαρλς Ράσελ, Μπαρτ Λαγκάστερ, Χάρι Μπελαφόντε κ.ά.), μάνατζερ και ελάχιστους παραγωγούς.

Το 1950 γιγαντώνεται η αντικομουνιστική δράση του Μακ Κάρθι, ο οποίος ζητά οριστική εκκαθάριση του Χόλιγουντ από κάθε «ύποπτο στοιχείο». Έτσι, στην Επιτροπή καλούνται να καταθέσουν εκατοντάδες καλλιτεχνών, ανάμεσα τους και ο μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρέιγκαν, ο οποίος υπήρξε μέλος του ΚΚ ΗΠΑ και τότε ήταν πρόεδρος του υποταγμένου και συνεργαζόμενου με την Επιτροπή, Σωματείου Ηθοποιών Κινηματογράφου.

Μερικοί από τους «υπόπτους» ήταν οι: Λίλιαν Χέλμαν, Τζότζεφ Λόουζι, Πολ Μιούνι, Τζον Φορντ, Ντάσιελ Χάμετ, Τζον Στάινμπεγκ, Λάιονελ Στάντερ, Ζιλ Ντασέν, Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Ρόμπερτ Λόουζι, Ουίλιαμ Ουάιλερ. Στη λίστα ήταν και ο Ελίας Καζάν, ο οποίος μέχρι το 1936 ήταν μέλος του ΚΚ ΗΠΑ. Κάποιοι από τους προαναφερόμενους αντιστάθηκαν σθεναρά και το πλήρωσαν πολύ ακριβά (φυλακή, πλήρης επαγγελματική καταστροφή, αυτοκτονίες, πείνα, εξαθλίωση, θάνατος σε φτωχοκομεία), καθώς η «Ένωση Παραγωγών Κινηματογραφικών Λεσχών» (ΑΜΡΡ) τους απέκλεισε από οποιαδήποτε εργασία.

Ούτε οι καλλιτέχνες που ομολόγησαν και δήλωσαν μετανιωμένοι κομμουνιστές σώθηκαν επαγγελματικά. Αρκετοί, όμως, από εκείνους που και ομολόγησαν και έδωσαν ονόματα μπόρεσαν να συνεχίσουν αμέσως μετά την απολογία τους απρόσκοπτα τη δουλειά τους. Μερικοί μόλις που επιβίωσαν, γράφοντας σενάρια με ψευδώνυμα και με αμοιβές πείνας. Άλλοι άλλαξαν επάγγελμα για να ζήσουν. Άλλοι συμβιβάστηκαν αργότερα, είτε υπογράφοντας δηλώσεις μετάνοιας, είτε δεχόμενοι όλα τα «γούστα» του Χόλυγουντ, για να έχουν μεροκάματο. Λιγοστοί, πρόλαβαν, πριν τους καλέσει η Επιτροπή, να διαφύγουν στην Ευρώπη. Ανάμεσα τους ήταν και ο Ζιλ Ντασέν. Την ιδιότητα του καταδότη είχε ο «δικός» μας Ελίας Καζάν, που είχε ήδη αποχωρήσει από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο ίδιος πριν πεθάνει, σε συνέντευξή του είχε πει «Δεν άλλαξα γνώμη για αυτά που έκανα».

Χρειάστηκε να περάσουν περίπου δύο δεκαετίες για να αρχίσει, από κάποιους τολμηρούς δημιουργούς του κινηματογράφου, μια προσπάθεια αποκάλυψη – με ντοκιμαντέρ και ταινίες – του πολυάνθρωπου μακαρθικού εγκλήματος στο Χόλιγουντ. Τέτοιες ταινίες ήταν: «Point of order» (1964), «Mc Carthy: Death of a Witch Hnter» (1971) του Emile de Antonio. «Fear on Trial» (1975) του Lamont Johnson. «Hollywood on Trial» («Το Χόλιγουντ δικάζεται», 1976). Το σπουδαίο αυτό ντοκιμαντέρ, προβλήθηκε στην Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Παρότι το «Αττικόν» γέμιζε σε όλες τις προβολές της, η ταινία παίχτηκε μόνο μια βδομάδα κι έπειτα… εξαφανίστηκε. Δε διανεμήθηκε σε καμιά άλλη αίθουσα. Το 1976 γυρίζεται και το «The front» του σκηνοθέτη Μάρτιν Ριντ και του σεναριογράφου Ουόλτερ Μπερνστίν. Πρωταγωνιστές ήταν ο Γούντι Αλεν και ο Ζίρο Μόστελ – θύμα και αυτός του μακαρθισμού. Η ταινία, με μακρόχρονη καθυστέρηση, παίχτηκε στην Ελλάδα, με τίτλο «Η βιτρίνα». Ο ελληνικός τίτλος αποδίδει το νόημα, με την έννοια ότι ο Μπερνστίν, όπως και πολλοί άλλοι που περιλαμβάνονταν στην μαύρη λίστα χρησιμοποιούσε στην περίοδο του μακαρθισμού όνομα βιτρίνα, ψευδώνυμο δηλαδή, για να μπορέσει να δουλέψει.

Εισηγητής ο Παναγιώτης Δενδραμής

Ο Παναγιώτης Δενδραμής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1979. Σπούδασε Ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στη συνέχεια όμως ακολούθησε σπουδές σχετικές με τον κινηματογράφο. Αρχικά στη σχολή Σταυράκου και έπειτα στο μεταπτυχιακό Ιστορίας και Θεωρίας του Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Έχει δουλέψει ως βοηθός σκηνοθέτη, κάμεραμαν, μοντέρ και βοηθός παραγωγής για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, ενώ η μικρού μήκους ταινία του «Το δωμάτιο» συμμετείχε στο φεστιβάλ Δράμας το 2009. Επιπλέον έχει συμμετάσχει ως εκπαιδευτής σε επιμορφωτικά προγράμματα σε σχολεία της Αττικής, με στόχο την εξοικείωση των μαθητών με την οπτικοακουστική κουλτούρα και τα μέσα της. Αυτή την περίοδο διδάσκει στη Σχολή Σταυράκου και ολοκληρώνει τη διδακτορική του διατριβή πάνω στον ελληνικό κινηματογράφο.