Ο Μεγάλος Αδερφός «ξυπνά» στην Κίνα

Με μυθιστόρημα ή ταινία επιστημονικής φαντασίας αρχίζει να μοιάζει η καθημερινότητα στην Κίνα με το «καινοτόμο» σύστημα κοινωνικής βαθμολογίας που εφαρμόζει πιλοτικά η κυβέρνηση και το οποίο αναμένεται να τεθεί σε υποχρεωτική εφαρμογή από το 2020. Στόχος όπως λέει να κρίνει την αξιοπιστία των 1,3 εκατ. πολιτών. Ίσως πάλι ο στόχος να μην είναι αυτός ακριβώς. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Ήταν 14 Ιουνίου 2014 όταν το κυβερνητικό συμβούλιο της Κίνας δημοσίευσε ένα δυσοίωνο έγγραφο με την ονομασία «Πλάνο σχεδιασμού για την δημιουργία ενός Συστήματος Κοινωνικής Βαθμολογίας Πιστώσεων». Δεδομένης της πολιτικής των κινεζικών εγγράφων επρόκειτο για ένα μακροσκελές και δυσανάγνωστο έγγραφο, ωστόσο εμπεριείχε μια ριζοσπαστική ιδέα. Τι θα συνέβαινε εάν υπήρχε μια εθνική βαθμολογία αξιοπιστίας που θα εφαρμοζόταν στους πολίτες υποδεικνύοντας τι είναι ο καθένας.

Για να γίνει κατανοητό σκεφτείτε έναν κόσμο όπου όλες οι καθημερινές σας δραστηριότητες παρακολουθούνται και αξιολογούνται: τι αγοράζετε από τα καταστήματα και διαδικτυακά, που βρίσκεστε ανά πάσα στιγμή, ποιοι είναι οι φίλοι σας και πώς αλληλεπιδράτε μαζί τους, πόσες ώρες περνάτε βλέποντας τηλεόραση ή παίζοντας video games, τι λογαριασμούς και φόρους πληρώνετεκαι ούτω καθεξής. Η υλοποίησή του μάλιστα δεν φαντάζει και τόσο δύσκολη αφού τα περισσότερα από τα προηγούμενα συγκεντρώνονται καθημερινά στα big data που συλλέγουν εταιρείες όπως οι Google, Facebook και Instagram ή εφαρμογές υγιεινής ζωής όπως η Fitbit.

Ειδοποιός διαφορά στο παραπάνω σενάριο όμως, είναι ότι όλα αυτά τα δεδομένα δεν συλλέγονται απλά αλλά βαθμολογούνται ως θετικά ή ως αρνητικά και οδηγούν σε μια ατομική βαθμολογία του κάθε πολίτη η οποία βγαίνει σύμφωνα με τους κανονισμούς της κυβέρνησης. Αυτό το προσωπικό σκορ του καθενός τώρα δεν θα αποδεικνύει μόνο την ποιότητα του κάθε πολίτη αλλά θα προβάλλεται και δημόσια φέρνοντας τον σε άμεσο ανταγωνισμός με τα λοιπά εκατομμύρια των πολιτών της χώρας. Αυτή η βαθμολογία θα καθορίζει την πιθανότητα πρόσληψης του σε μια νέα δουλειά, το αν θα γίνουν δεκτά τα παιδιά του σε κάποιο σχολείο, ακόμα και το αν θα μπορέσει να κάνει παιδιά αφού η υψηλή βαθμολογία θα έδινε μεγαλύτερες πιθανότητες σε κάποιον να βγει ραντεβού με κάποια που τον ενδιαφέρει.

Γιατί λοιπόν η κινεζική κυβέρνηση επέλεξε να κάνει υποχρεωτική από το 2020 κι έπειτα μια τόσο νοσηρή καθημερινότητα; Η ίδια δικαιολογεί την απόφασή της κάπως έτσι: Θέλουμε να φτιάξουμε ένα επιθυμητό σύστημα μέτρησης κι ενίσχυσης της «εμπιστοσύνης» σε εθνικό επίπεδο, για την οικοδομηθεί η κουλτούρα της «ειλικρίνειας». Όπως προσθέτει μάλιστα το νέο αυτό σύστημα και το περιβάλλον που θα δημιουργήσει θα ενισχύσει την αξιοπιστία σε όλα τα επίπεδα, στις κυβερνητικές υποθέσεις, στο εμπόριο, στην κοινωνία στην δικαιοσύνη».

Κάποιοι ωστόσο είναι λιγότερο αισιόδοξοι για το νέο κυβερνητικό εργαλείο. «Πρόκειται για ένα φιλόδοξο σχέδιο το οποίο συμπεριλαμβάνει διευρενά ενδελεχώς και κρίνει κάθε ατομική συμπεριφορά. Κάτι σαν τα εργαλεία καταναλωτικής συμπεριφοράς της Amazon αλλά με οργουελική διαστροφή πολιτικής προελεύσεως» αναφέρει ο Γιόχαν Λαγκερβιστ, κινεζικής καταγωγής ειδικός του διαδικτύου που εργάζεται στo Σουηδικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.

Μέχρι στιγμής το να συμμετέχει κανείς στην κινεζική εφαρμογή βαθμολόγησης του πολίτη που φέρει την ονομασία Sesame Credit είναι εθελοντικό. Αλλά το 2020 κι έπειτα θα είναι υποχρεωτικό. Η συμπεριφορά οποιουδήποτε απλού πολίτη και νομικού προσώπου, δηλαδή πρακτικά κάθε ατόμου και κάθε επιχείρησης, θα βαθμολογείται και θα κατατάσσεται ανάλογα.

Για να μπορέσει δε να γίνει υποχρεωτικό μέχρι το 2020 η κυβέρνηση δοκιμάζει το ήδη υπάρχον σύστημα και προσπαθεί να μάθει τις δυνατότητες καλύτερης λειτουργίας του, δηλαδή να βρει έναν αλγόρισθμο που θα μπορεί αν είναι αξιόπιστος για να μετρά με τη σειρά του την αξιοπιστία των πολιτών. Σε αυτό το ιδιάζων πάντρεμα της κομμουνιστικής εποπτείας και της καπιταλιστικής πρακτικής, η κυβέρνηση έχει δώσει άδεια σε οκτώ ιδιωτικές εταιρείες να αναπτύξουν τους κατάλληλους αλγόριθμους για την βαθμολόγηση. Μέχρι στιγμής οι κολοσσοί διαχείρισης των big data τρέχουν δύο τέτοιους αλγόριθμους σε δύο από τις γνωστότερες εφαρμογές. O ένας είναι της China Rapid Finace, συνεργαζόμενη εταιρεία της We Chat και της Τencent και ο άλλος της Ant Financial Services Group (AFSG), θυγατρικής της Alibaba. Η τελευταία είναι αυτή που έχει αναπτύξει και τον αλγόριθμο Sesame Credit.

Πέρα όμως από τις εταιρείες που θα βρουν τον τρόπο να ενεργοποιήσουν έναν πιο δίκαιο μεγάλο αδερφό, ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρόπος που χρησιμοποιούν για να βαθμολογήσουν τους πολίτες. Παρότι η Alibaba αρνείται να αποκαλύψει τον ακριβή αλγόριθμο που χρησιμοποιεί για την βαθμολόγηση, έχει αναφέρει τους πέντε παράγοντες που λαμβάνει υπόψη της για να κρίνει έναν συμμετέχοντα.

«Αρχικά λαμβάνεται υπόψη το ιστορικό, για παράδειγμα, αν ο πολίτης πληρώνει έγκαιρα τον λογαριασμό ηλεκτρικής ενέργειας ή τηλεφώνου. Εν συνεχεία συνυπολογίζεται η ικανότητα εκπλήρωσης των συμβατικών υποχρεώσεών του. Ο τρίτος παράγοντας εξετάζει τα προσωπικά χαρακτηριστικά, επαληθεύοντας τις προσωπικές πληροφορίες όπως ο αριθμός του κινητού τηλεφώνου κάποιου και η διεύθυνσή του. Ο τέταρτος παράγοντας αφορά στη συμπεριφορά και τις προτιμήσεις. Εδώ το παιχνίδι γίνεται πιο ενδιαφέρον. Στο εν λόγω σύστημα κάτι τόσο αθώο όσο οι αγοραστικές συνήθειες ενός υποκειμένου γίνεται κριτήριο του χαρακτήρα. H Alibaba έχει παραδεχτεί ότι κρίνει τους ανθρώπους βάσει των προϊόντων που αγοράζουν. Κάποιος που παίζει video games για 10 ώρες την ημέρα, για παράδειγμα, θα θεωρηθεί αδρανής» αναφέρει ο Li Yingyun από την Sesame Technology. Κάποιος που αγοράζει συχνά πάνες θα θεωρηθεί προφανώς γονέας οπότε είναι πιο πιθανό να είναι υπεύθυνος. Το σύστημα δηλαδή δεν ερευνά απλώς την αγοραστική συμπεριφορά αλλά την αναλύει και βγάζει συμπεράσματα από αυτή. Έτσι μπορεί και να την καθοδηγήσει κατά κύριο λόγο μακριά απο καταστάσεις που η κυβέρνηση δεν επιθυμεί.

Το καλύτερο όλων όμως που κάνει το εν λόγω βήμα της κινεζικής κυβέρνησης να μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας και μάλιστα δυστοπικής όπως κάποια επεισόδια του Black Mirror, είναι για την βαθμολογία σου λαμβάνονται υπόψη και οι κριτικές των φίλων σου. Εάν μάλιστα κάποιος πάρει χαμηλή βαθμολογία για κάποιο λόγο θα επηρρεαστεί και το δικό σου σκορ εάν είσαι συνδεδεμένος μαζί του. Το πέμπτο κριτήριο λοιπόν είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις και το τι μαρτυρά για τον χρήστη η επιλογή των οnline φίλων και η αλληλεπίδραση μεταξύ τους.

Κατά πάσα πιθανότητα σημασία θα έχει και το οι πολίτες να μοιράζονται διαδικτυακά την «θετικής τους ενέργειας» και φυσικά καλές κριτικές για την κυβέρνηση. Αν ευλογεί κανείς το πόσο καλά πηγαίνει η οικονομία της χώρας σίγουρα θα ανεβάζει το σκορ του. Παρότι η Αlibaba ισχυρίζεται πως οτιδήποτε ποστάρει κανείς στα κοινωνικά δίκτυα δεν λαμβάνεται υπόψη, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι αυτό ισχύει εφόσον δεν έχει δοθεί στη δημοσιότητα ο αλγόριθμος. Και μιας κι όλο αυτό το σύστημα ελέγχεται από την κυβέρνηση κανείς δεν ξέρει τι προυποθέσεις και κριτήρια θα μπουν στο παιχνίδι.

Σκεπτόμενος κανείς τα παραπάνω εύλογα αναρρωτιέται γιατί λοιπόν εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ήδη εγγραφεί στο νέο αυτό σύστημα βαθμολόγησης υπομένοντας την κυβερνητική εποπτεία και κριτική; Το σίγουρο είναι πως μπορεί να υπάρχουν και κάποιοι λιγότερο γνωστοί λόγοι: όπως ο φόβος για αντίποινα, για παράδειγμα, σε όσους δεν το δοκιμάσουν. Δίνονται όμως και κάποια ισχυρά κίνητρα εγγραφής, όπως κάποια ειδικά προνόμια ή και εκπτώσεις για όσους εγγραφούν και αποδειχτούν αξιόπιστοι.

Εάν το σκορ τους φτάσει τα 600, μπορούν να πάρουν ένα καταναλωτικό δάνειο έως και 5.000 γιουάν (γύρω στα 565 δολάρια) το οποίο μπορούν να το χρησιμοποιήσουν για online αγορές. Με βαθμολογία 650 μπορούν να νοικιάσουν αυτοκίνητο χωρίς να χρειαστεί να δώσουν εγγύηση, ενώ έχουν προτεραιότητα όταν θέλουν να κάνουν check-in σε κάποιο ξενοδοχείο και μπορούν να χρησιμοποιήσουν το VIP check-in του αεροδρομίου του Πεκίνου. Όσοι έχουν βαθμολογία πάνω από 666 μπορούν να πάρουν ένα δάνειο έως 50.000 γιουάν (5.700 δολάρια). Στα 750 θα έχουν πρόσβαση στην γρήγορη διαδικασία έκδοσης βίζας για ευρωπαϊκές χώρες και ούτω καθεξής…

Τα υψηλά σκορ έχουν γίνει ήδη status sumbol με περισσότερους από 100.000 ανθρώπους να συναγωνίζονται ή και περηφανεύονται για το σκορ τους στην Weibo (το κινεζικό Twitter) μέσα σε λίγους μήνες κυκλοφορίας του δοκιμαστικού μοντέλου του συστήματος.

Το σκορ τους ωστόσο μπορεί να έχει μεγάλη επιρροή στην προσωπική τους ζωή. Μπορεί να είναι κριτήριο για το αν θα καταφέρουν να βγουν ραντεβού, αφού όσο πιο υψηλό σκορ συγκεντρώνουν τόσο πιο πολλά υποσχόμενο γίνεται το προφίλ τους στην εφαρμογή για dating, Baihe.

Το Sesame Ranking προσφέρει και μυστικά για το πως μπορεί κανείς να ανεβάσει το σκορ του, συμπεριλαμβανομένων προειδοποιήσεων σχετικά με τα μειονεκτήματα του να συναναστρέφεσαι κάποιον που έχει χαμηλή βαθμολογία. Όταν η συμμετοχή σε αυτό γίνει μαζική τότε θα μπορούσε να ταράξει ακόμα περισσότερο τα νερά και να δημιουργήσει και νέα επαγγέλματα όπως συμβούλους για το πώς θα αναβαθμίσει κανείς το προφίλ του.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται πως το Sesame Credit είναι μια υπό μορφή παιχνιδιού εκδοχή επιτήρησης της κουμουνιστικής κυβέρνησης στους πολίτες της. Το καθεστώς άλλωστε κρατούσε ανεκαθεν έναν φάκελο για κάθε πολίτη στον οποίο κατέγραφε τις πολιτικές του πεποιθήσεις και τυχόν παραβάσεις, κι αυτός ο φάκελος τον ακολουθούσε για μια ολόκληρη ζωή. Κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και με τους ψηφιακούς φακέλους. Οι άνθρωποι όμως στην νέα εκδοχή θα έχουν έναν ακόμα λόγο να γίνουν πιο εγωιστές και πιο παρεμβατικοί στις ελευθερίες των άλλων: «Μην το δημοσιεύσεις αυτό, δεν θέλω να χαλάσεις το σκορ σου αλλά κυρίως δεν θέλω να χαλάσεις το δικό μου». Κι αυτοί οι προβληματισμοί για μια τέτοια διαδικτυακή εφόρου ζωής δοκιμασία είναι απλά οι αρχικές, όπως και η Κίνα μπορεί να είναι μόνο η αρχή…

Πηγή: reader.gr