Μία παρτίδα σκάκι με τον Θάνατο

Το αριστουργηματικό φιλμ του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, που γυρίστηκε το 1956 – 57 και ο ίδιος ο σπουδαίος Σουηδός σκηνοθέτης το αποκαλούσε «ταινία της καρδιάς του», η «Έβδομη Σφραγίδα», παρουσιάζεται σε θεατρική προσαρμογή και σκηνοθεσία της Μαρίας Ξενουδάκη, στο «Αντιθέατρο Μαρίας Ξενουδάκη».

Βασισμένη στο θεατρικό έργο του Μπέργκμαν, «Ζωγραφιά στο ξύλο», η ταινία, της οποίας ο τίτλος αποτελεί αναφορά στο βιβλίο της «Αποκάλυψης», απέσπασε το Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών του 1957. Η ιστορία της μας μεταφέρει στον 14ο αιώνα, όταν ο ιππότης Αντώνιος Μπλοκ, με τον ιπποκόμο του, Γιονς, επιστρέφουν από τις Σταυροφορίες στην πατρίδα, από όπου έλειψαν για εννέα χρόνια.

Στον δρόμο συναντούν τον Θάνατο, μεταμφιεσμένο σε μαυροντυμένο άντρα, ο οποίος ζητεί από τον ιππότη να τον ακολουθήσει. Εκείνος του προτείνει να παίξουν μια παρτίδα σκάκι. Αν ο ιππότης κερδίσει την παρτίδα, κερδίζει και τη ζωή του. Όμως, δεν προλαβαίνουν να τελειώσουν την παρτίδα, καθώς ο ιπποκόμος ξυπνάει. Ο ιππότης και ο συνοδός του συνεχίζουν τον δρόμο τους, ενώ η παρτίδα του με τον Θάνατο θα συνεχιστεί αργότερα. Καθώς προχωρούν, συναντούν τα χωριά που μαστίζονται από την πανούκλα. Στην πορεία τους, σώζουν μια κοπέλα από έναν βιαστή και μια γυναίκα που θα καιγόταν στην πυρά ως μάγισσα, και τις παίρνουν μαζί τους.

Τον Αντώνιο Μπλοκ βασανίζουν υπαρξιακά προβλήματα. Στην αναζήτηση της λύσης, βρίσκει μια εκκλησία και εξομολογείται, αποκαλύπτοντας το σχέδιο που έχει σκεφτεί για να νικήσει τον Θάνατο στο σκάκι. Δυστυχώς, δεν έχει καταλάβει ότι ο ιερέας που τον ακούει είναι ο ίδιος ο Θάνατος…

…όμως, ο καθρέπτης δεν αντανακλά το πρόσωπό του.

Στην «Έβδομη Σφραγίδα», ο Μπέργκμαν εξετάζει με μια αγωνιώδη αδιαφορία την «ύπαρξη του Θεού» και της αλήθειας εκείνης που σε βγάζει από το μαρτύριο της επόμενης μέρας, αφού αυτή δεν υπάρχει. Και, βέβαια, ούτε Θεός υπάρχει. Λέει μέσα στο έργο: Η ημέρα της κρίσεως έρχεται. Αλλά δεν υπάρχουν μέρες… Το ένα δεν αναιρεί το άλλο, απλώς πιστεύει ή δεν πιστεύει στο ένα ή στο άλλο. Ο Θάνατος, στο έργο αποτελεί τη μία και μοναδική στιγμή: Το Τέλος. Ο Αντόνιους Μπλοκ ρωτάει: «Θα μου πεις τα μυστικά σου για τη μετά ζωή;». Αλλά ο Θάνατος τον σταματά με μια μαύρη κίνηση του χεριού του.

Όπως σημειώνει η Μαρία Ξενουδάκη: «Στην “Έβδομη σφραγίδα”, ο άνθρωπος είναι μπροστά στον καθρέπτη, όμως ο καθρέπτης δεν αντανακλά το πρόσωπό του. Η μοναξιά του ιππότη Αντόνιους Μπλοκ είναι απέραντη, σαν την έρημο των “Αγίων Τόπων”, όπου περιπλανήθηκε χρόνια και χρόνια. Μόνος, τελείως μόνος, ένα κενό στο τίποτα, ένα μηδέν στο τίποτα… Υπάρχει, όμως, ένας αγώνας, μια αγωνία, ίσως μια υποχώρηση σ΄ αυτήν την άρνηση!».

«Δεν ήξερα αν ήθελα να ζήσω ή όχι»

Αναγνωρισμένος διεθνώς ως ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του κινηματογράφου, ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Ίνγκμαρ Μπέργκμαν (1918 – 2007) έλεγε χαρακτηριστικά: «Γεννήθηκα άρρωστος και δεν ήξερα αν ήθελα να ζήσω ή όχι. Θυμάμαι την άσχημη μυρωδιά του κορμιού μου, τα υγρά, όλα αυτά τα θυμάμαι, δεν θυμάμαι, όμως, κανέναν φόβο. Ο φόβος ήρθε αργότερα… Τι σημαίνει “κάνω ταινίες”; Το να κάνω ταινίες είναι για μένα μια φυσική ανάγκη, όπως η πείνα ή η δίψα. Άλλοι εκφράζονται γράφοντας βιβλία, κάνοντας ορειβασία, δέρνοντας τα παιδιά τους ή  χορεύοντας. Εγώ εκφράζομαι κάνοντας ταινίες».

Ο Μπέργκμαν παρουσιάζεται δικαιωματικά σαν ένας τυπικός εκπρόσωπος του αιώνα μας, εποχής που μοιάζει με εκείνη του Αντόνιους Μπλοκ, τον Μεσαίωνα δηλαδή, και στην οποία οι καταστρεπτικοί μύθοι έσπρωχναν τον άνθρωπο στον ενθουσιασμό, στον αγώνα και, τελικά, στον πόλεμο. Έτσι, έχασαν σχεδόν όλα τα θέλγητρά τους και έδειξαν τα αδύνατα σημεία τους.

Ο άνθρωπος αναγκάστηκε να ψάξει για μια καινούργια αλήθεια, έστω προσωπική, μεροληπτική, που, αργότερα, θα μετατρεπόταν σε ακλόνητη πίστη, που θα κατέληγε σε καινούριο μύθο, σε καινούργια συντριβή.  Αναζήτηση θλιβερή και εξουθενωτική, αφού τόσοι ψεύτικοι μύθοι καιροφυλαχτούν ακόμα στις γωνίες των δρόμων και τόση υποκρισία, απάτη και κακία έχουν βγει στην επιφάνεια από την εξαφάνιση των ιδεών, που είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τη λίγη ειλικρίνεια που υπάρχει, ενώ ο φόβος φαίνεται να τα παρασύρει όλα σε μια ατμόσφαιρα ταπείνωσης και να απομονώνει τον καθένα σε μια μοναξιά γεμάτη αγωνία.

«Πρέπει, πρώτα, η ζωή να ξαναβρεί την αρχική της αξία»

Ο Μπέργκμαν είχε αναφέρει: «Ο Αντόνιους Μπλοκ δεν έχει βρει λύση που να είναι οριστική. Όμως, κάτι τέτοιο, ίσως, να μην μπορεί να το βρει κανείς. Και σίγουρα, δεν μπορούν να το βρουν αυτοί, που, πεισματικά, μένουν προσκολλημένοι στους παλαιούς μύθους και στις κλονισμένες πίστεις, την ανεπάρκεια των οποίων συναισθάνονται και, γι΄ αυτό προσπαθούν να ανανεώσουν. Ούτε μπορούν, φυσικά, εκείνοι που αρνήθηκαν τα πάντα και δεν είναι σίγουροι παρά για το τίποτα και για την καταδίκη του ανθρώπου στο τίποτα.  Όσο γι΄ αυτούς που προσπάθησαν να βρουν διέξοδο στον υλικό εαυτό τους και τον προσωπικό τους εγωισμό, μας πείθουν ότι η αδιαφορία και ο εγωισμός είναι θανάσιμα ελαττώματα, γιατί διαφθείρουν την ψυχή. 

Οπότε, η αναζήτηση της αλήθειας είναι ανάγκη μοιραία. Αλλά, για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτα η ζωή να ξαναβρεί την αρχική της αξία και, βέβαια, οι κακοποιημένες λέξεις να ελευθερωθούν και να βρουν την πραγματική τους έννοια και, έτσι, να αποδώσουν νόημα στη ζωή και στα πράγματα».

Ταυτότητα παράστασης

Σκηνοθεσία: Μαρία Ξενουδάκη, βοηθός σκηνοθέτη: Χάρης Λογγαράκης, σκηνικά – κοστούμια: Χάρις Γκέρτσου, μουσική επιμέλεια: Κυριάκος Γιακουμίδης. Παίζουν: Μαρία Ξενουδάκη, Χάρης Λογγαράκης, Αργυρώ Τσιρίτα.

Πληροφορίες

«Αντιθέατρο Μαρίας Ξενουδάκη»: Αυλητών 10 – Ψυρρή (μεταξύ σταθμών Μοναστηρακίου και Θησείου), τηλ. κρατήσεων: 6986 787160. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Κυριακή, Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη: 21:15. Διάρκεια παράστασης: 95 λεπτά (χωρίς διάλειμμα). Θέσεις Αντιθεάτρου: 50. Τιμές εισιτήριων: κανονικό: 10 ευρώ, φοιτητικό: 8 ευρώ, ανέργων: 5 ευρώ, ατέλειες δεκτές.

Πηγή: naftemporiki.gr