Δήμητρα Γκασούκα: Ανάπηροι πολίτες – Το δικαίωμα του «εκλέγειν, του εκλέγεσθαι και μετά τι;»

Το δικαίωμα του «εκλέγειν και του εκλέγεσθαι», η συμμετοχή στην πολιτική και στη δημόσια ζωή βρίσκονται στο επίκεντρο της δημοκρατίας. Πρέπει δε να διασφαλίζεται η άσκηση του δικαιώματος αυτού ισότιμα για όλες/ους/α. Τι ισχύει όμως με τα ανάπηρα άτομα; Έχουν τα ανάπηρα άτομα την ευκαιρία πραγματικής συμμετοχής στην πολιτική ζωή του τόπου τους ή/και της Ευρώπης; Τι συμβαίνει μετά το εκλέγεσθαι;

Γράφει η Δήμητρα Γκασούκα*

Η εικόνα που συνοδεύει τα ανάπηρα άτομα όσον αφορά την εμπλοκή τους στην πολιτική ζωή του τόπου, επικεντρώνεται κυρίως στο να είναι μέλη πολιτικών κομμάτων ή να εκπροσωπούν συλλόγους που σχετίζονται κυρίως με τη βλάβη που φέρουν. Ενώ γενικά  τα ποσοστά συμμετοχής τους στα ψηφοδέλτια με σταυροδοσία είναι χαμηλά -ή κάποιες φορές βρίσκονται τιμητικά στο ψηφοδέλτιο  της επικρατείας – αξίζει να σημειωθεί ότι στις εκλογές του 2019, στην χώρα μας παρατηρήθηκε μια αυξημένη συμμετοχή ανάπηρων υποψηφίων με ορατή βλάβη σε όλα τα ψηφοδέλτια και για όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις. Η μια προσέγγιση είναι ότι πράγματι  τα κόμματα που περιλαμβάνουν εκπροσώπους κοινωνικών ομάδων  ήθελαν να προσθέσουν και να εφαρμόσουν πολιτικές που αντικατοπτρίζουν τις απόψεις και τις ανάγκες των συγκεκριμένων ομάδων. Η άλλη όμως προσέγγιση, κοινή ανάμεσα σε όσους ασχολούνται λίγο περισσότερο με την πολιτική, είναι ότι ίσως τα κόμματα  «χρησιμοποίησαν» τα υποψήφια ανάπηρα άτομα για να προσδώσουν μια κοινωνική ταυτότητα στην εικόνα τους τους ώστε να προσελκύσουν ψήφους. 

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Βρετανία (https://www.gov.uk/government/publications/barriers-to-elected-office-for-disabled-people), έδειξε ότι τα υποψήφια άτομα με κινητική βλάβη δεν φέρουν τον ίδιο στιγματισμό όπως τα άτομα με νοητικές, πνευματικές και ψυχικές βλάβες που θεωρούνται αδύναμα. Αντιθέτως, θεωρούνται συμπονετικά, ειλικρινή και σκληρά εργαζόμενα συγκριτικά με τους/τις μη ανάπηρους/ες συνυποψήφιους/ες, ενώ συνήθως ταυτίζονται με την αριστερή ιδεολογία αφού θεωρείται ότι τείνουν να ενδιαφέρονται περισσότερο να ασχοληθούν με την πολιτική υγείας, τα δικαιώματα των μειονοτήτων αλλά και την κοινωνική πολιτική εν γένει. Η έρευνα δείχνει ότι υποψήφια άτομα με αόρατες βλάβες, παρόλο που μπορεί να μην αυτοπροσδιορίζονται ως ανάπηρα, δεν έχουν  λόγο να κρύβουν την βλάβη τους μιας και οι ψηφοφόροι/ες συνήθως είναι θετικά προσκείμενοι στην ανθρώπινη υπόσταση του/ης κάθε υποψηφίου/ας.

Εκατοντάδες χιλιάδες ανάπηρα άτομα (άτομα με κινητική, νοητική, ψυχική και αισθητηριακή ορατή ή μη ορατή βλάβη καθώς και τα άτομα με χρόνιες ασθένειες), παγκοσμίως, στερούνται στην πράξη του δικαιώματος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι και δεν έχουν ίσες ευκαιρίες να εισέλθουν στην πολιτική αφού αντιμετωπίζουν πολλά  εμπόδια όπως :

Α. Στην προσβασιμότητα στο δομημένο περιβάλλον (σκάλες, πεζοδρόμια, ασανσέρ , οδηγός όδευσης τυφλών κλπ).

Β. Στην προσβασιμότητα στην επικοινωνία και ενημέρωση γύρω από τις εκλογές (έλλειψη υποτιτλισμού, ακουστικής περιγραφής, παράλληλης Διερμηνείας Νοηματικής Γλώσσας, easy to read  κλπ).

Γ. Αποκλεισμό (μη συμπεριληπτική εκπαίδευση, άνισες ευκαιρίες στην εργασία κλπ} που επηρεάζει την συμμετοχή στο κοινωνικό «γίγνεσθαι».

Δ. Διάκριση λόγω κοινωνικών αντιλήψεων.

Ε.  Υψηλό κόστος της προεκλογικής εκστρατείας. Είναι γνωστό ότι τα ανάπηρα άτομα βιώνουν συνηθέστερα από τον υπόλοιπο πληθυσμό καθεστώς φτώχειας επειδή το κόστος ζωής τους είναι τριπλάσιο συγκριτικά με το κόστος διαβίωσης μη ανάπηρου ατόμου. Κάποιοι/ες μπορεί να χρειάζεται εύλογες προσαρμογές πού μπορεί να επιβαρύνουν οικονομικά των υποψήφιο πχ Διερμηνέας Ελληνικής Γλώσσας για τον /ην Κ(κ)ωφό/η υποψήφιο/α αφού αυτός μπορεί να μην καλύπτεται  από τα πολιτικά κόμματα.

Ζ.  Οι προεκλογικές εκστρατείες είναι διαμορφωμένες σύμφωνα με τα «κανονιστικά πρότυπα» των μη αναπήρων  και δεν περιλαμβάνονται «ειδικές», αλλά απαραίτητες προβλέψεις, για τα ανάπηρα άτομα. Ακόμη ένα σημαντικό εμπόδιο που μπορεί να αντιμετωπίσουν τα ανάπηρα υποψήφια άτομα είναι η κινητικότητα σε όλη την χώρα ή σε διάφορες μη προσβάσιμες εκδηλώσεις ή αιφνίδιες προσκλήσεις σε εκδηλώσεις, μη λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ανάπηρα υποψήφια άτομα χρειάζεται να οργανώσουν την παρουσία τους πχ κατάλληλο όχημα μεταφοράς, προσβάσιμο ξενοδοχείο κλπ.

Ενδεικτικές Προτάσεις:

• Καθολικάπροσβάσιμη ελληνική βουλή, καθολικά προσβάσιμοι χώροι διεξαγωγής δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων.
• Προσβάσιμα εκλογικά κέντρα(δηλαδή προσβάσιμα σχολεία).
• Η ποσόστωση, λαμβάνοντας οπωσδήποτε υπόψη και την έμφυλη διάσταση, και η οικονομική υποστήριξη μπορεί  να ενισχύσει τις υποψηφιότητες των αναπήρων.
• Η πολιτική ενημέρωση των αναπήρων πρέπει να ξεκινήσει από τη νεαρή ηλικία τους, μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης για την ιδιότητα του πολίτη και τα ίσα δικαιώματα του. Επίσης οι υποστηρικτικές τεχνολογίες μπορεί να είναι βοηθητικές σε κάποια ανάπηρα άτομα.
• Ανάπτυξη ομάδων αυτοσυνηγορίας πχ σε ιδρύματα που ζουν ανάπηρά άτομα, σε κέντρα ημέρας.
• Παραγωγή πληροφοριακού υλικού σε διαφορετικές μορφές.
• Συχνά ο επιθετικός χαρακτήρας του πολιτικού διαλόγου μπορεί να είναι ιδιαίτερα στρεσογόνος για τα ανάπηρα άτομα τα οποία δεν έχουν συνηθίσει αυτή την διαδικασία, άρα ίσως ένα ενημερωτικό σεμινάριο από τα κόμματα για την πολιτική κατάσταση και το την πολιτική ρητορική του κόμματος να είναι απαραίτητο. Αντίστοιχα απαραίτητη είναι η ενημέρωση της παράταξης/ κόμματος για την αναπηρική ρητορική και πολιτική.
• Αν στις εκλογές προωθούμε μία πολυδιάστατη πολιτική ατζέντα με κοινωνική διάσταση στην ανάδειξή του ανάπηρου αιρετού, οφείλουμε να κινηθούμε με ευελιξία σε πολλά επίπεδα, διασφαλίζοντας, πέραν της προσβασιμότητας, τις απαραίτητες εύλογες προσαρμογές που διευκολύνουν το συγκεκριμένο άτομο.

Από την μέχρι τώρα εμπειρία μου στις δημοτικές εκλογές του 2019 & 2023 και την εκλογή μου, παρατηρώ ότι: η συμμετοχή μας στα ψηφοδέλτια της παράταξης, η παρουσία μας στις προεκλογικές συναντήσεις, στις επικοινωνίες με τις/ους ψηφοφόρους, στο περίπτερο που έχει στηθεί, στο μοίρασμα των φυλλαδίων συμβάλει ουσιαστικά στο να κατανοηθεί η σημαντικότητα της συμπερίληψης. Είναι απαιτητικός και κουραστικός ο αγώνας αλλά φέρνει ευχάριστα αποτελέσματα. Μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι/ες με ιατροκεντρικά/ στιγματιστικά σχόλια που θα χρειαστεί  να διαχειριστούμε. Ο χαρακτήρας μας, οι γνώσεις μας και οι τοποθετήσεις μας, είναι αυτά που μας κάνουν αποδοτικούς  στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Η συμμετοχή μας, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, μας φέρνει πιο κοντά  στο στόχο της ορατότητας. Όταν μία ομάδα υποεκπροσωπείται, δυστυχώς η πιο πιθανή συνέπεια είναι ότι δεν θα αντανακλώνται επαρκώς τα δικαιώματά τους κατά τη διαδικασία χάραξης πολιτικής.

Η πολιτική εκπροσώπηση των αναπήρων είναι ένας καλός οιωνός για την υγιή δημοκρατία και η συμμετοχή τους στα  κέντρα λήψης αποφάσεων είναι ο καλύτερος δρόμος  που οδηγεί  στην ορατότητα, στην συμπερίληψη, στην διεκδίκηση των  δικαιωμάτων,  ώστε να επιτευχθεί η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης σε τοπικό, περιφερειακό, πανελλήνιο και ευρωπαϊκό επίπεδο.

^{* Ανάπηρη κοινωνική λειτουργός, δημοτική σύμβουλος Χαλανδρίου, συν-διαχειρίστρια της διαδικτυακής ομάδας «Ανάπηρες γυναίκες» https://www.facebook.com/groups/1610032015912343}