Θέσεις & προτάσεις της Ένωσης Δημάρχων Αττικής για το θεσμικό πλαίσιο της Τ.Α.

Οι θέσεις και προτάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Δημάρχων Αττικής για τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου της Τοπικής Αυτοδιοίκησης παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του ειδικού συνεδρίου της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος που διεξήχθη στον Βόλο τη Δευτέρα 17 και την Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2016.

Την παρουσίαση πραγματοποίησε ο πρώην δήμαρχος και νυν δημοτικός σύμβουλος Δήμου Αγίας Παρασκευής Βασίλης Γιαννακόπουλος.

Συγκεκριμένα στη σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε σημειώνει:

Ο θεσμός της Αυτοδιοίκησης, αναφέρεται ρητά στο άρθρο 102 του Συντάγματος.

Προβλέπονται δύο βαθμίδες, η Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση που σήμερα αποτελούν οι 325 Δήμοι και η Δευτεροβάθμια Αυτοδιοίκηση που αποτελούν οι 13 αιρετές Περιφέρειες. Επίσης, στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι «οι ΟΤΑ έχουν Διοικητική και Οικονομική Αυτοτέλεια» και ότι «το Κράτος ασκεί στους ΟΤΑ εποπτεία που συνίσταται αποκλειστικά  σε έλεγχο νομιμότητας και δεν επιτρέπεται να εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση τους».

Εκτός του Συντάγματος ισχύ, έχουν στη χώρα μας, στο πλαίσιο των συμβατικών μας υποχρεώσεων, ως κράτους μέλους της Ε.Ε., η Ευρωπαϊκή Χάρτα Τοπικής Αυτονομίας (ΕΧΤΑ) ως και η Συνθήκη της Λισσαβώνας.

Τα τελευταία χρόνια, θεσπίστηκαν και εφαρμόσθηκαν δύο (2) βασικές «Μεταρρυθμίσεις» που αφορούσαν στο θεσμό της Τ.Α., με τις φιλόδοξες μάλιστα επωνυμίες «Καποδίστριας» και «Καλλικράτης», ενώ εκατοντάδες ήταν οι Νόμοι, τα Προεδρικά Διατάγματα και οι Υπουργικές Αποφάσεις σχετικά με τον θεσμό.

Χαρακτηριστικό και των δύο «Μεταρρυθμίσεων» ήταν ότι παράλληλα με τις συγχωνεύσεις των ΟΤΑ, προβλέποντο Οικονομικά Προγράμματα στήριξης των αλλαγών, κοστολογημένα σε 4,2 και 4,8 δισ. αντίστοιχα, ποσά που βέβαια ουδέποτε εκταμιεύθηκαν. Γεγονός που αποτέλεσε βασική αιτία των όποιων αστοχιών.

Δυστυχώς, παρά τις αναμφισβήτητες βελτιώσεις, που επήλθαν στη λειτουργία των ΟΤΑ, από τη Μεταπολίτευση και μετέπειτα, κυρίως ως προς το εύρος των αρμοδιοτήτων, αλλά και τη δομή τους, παρέμειναν διαχρονικά βασικά προβλήματα, που μειώνουν την αποτελεσματικότητα και τη χρησιμότητα, τού  κατά το Σύνταγμα διακριτού θεσμού.

Με εξαίρεση τα θέματα της Λογοδοσίας και της Διαφάνειας, όπου ιδίως ο Καλλικράτης αλλά και οι μετέπειτα Νομοθετικές διατάξεις (π.χ. Διαύγεια, Οικονομικό Παρατηρητήριο διπλογραφικό σύστημα κλπ), ενίσχυσαν σημαντικά ένα θεσμό που ήδη από τη δομή του (Δημοτικά Συμβούλια, εγγύτητα στον  πολίτη κλπ) έχει ως κυρίαρχο στοιχείο την Λογοδοσία.

Τα προβλήματα αυτά εστιάζονται κυρίως στα εξής:

1. Υπέρμετρη παρεμβατικότητα του κράτους, που καταργεί ουσιαστικά την προβλεπόμενη διοικητική αυτοτέλεια, με πληθωρισμό και πολυπλοκότητα κανονιστικού πλαισίου.
2. Πλήρης οικονομική εξάρτηση από το κράτος με κανόνες, που, όταν και όπως θεσπίσθηκαν, ουδέποτε εφαρμόσθηκαν πλήρως, με αποτέλεσμα την αδυναμία οιουδήποτε προγραμματισμού από τους ΟΤΑ αλλά και πολλές φορές την αδυναμία παραγωγής έργου.
3. Πολυνομία και έλλειψη κωδικοποίησης που επιφέρει σύγχυση, καθυστερήσεις και ανασφάλεια σε αιρετούς και εργαζόμενους.
4. Γραφειοκρατία, που επιφέρει ο μη εκσυγχρονισμός των ΟΤΑ, η ανεπάρκεια προσωπικού και μέσων κ.ά.
5. Πλήρης ταύτιση του Κώδικα Δημοτικών Υπαλλήλων με τον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα, γεγονός που οδηγεί αναπόφευκτα σε έλλειψη οιασδήποτε μορφή αξιολόγησης και βέβαια αξιοκρατίας. 
6. Αποσπασματική παραχώρηση αρμοδιοτήτων (συνήθως χωρίς αντίστοιχη χρηματοδότηση) με συνυπεύθυνους άλλους φορείς του Δημοσίου, κάτι που δημιουργεί αλληλοεπικαλύψεις, καθυστερήσεις και βέβαια έλλειψη ανάληψης ευθύνης.
7. Πολυπλοκότητα και πληθώρα ελεγκτικών μηχανισμών που δρουν ανεξάρτητα μεταξύ τους, αναποτελεσματικά, με αλληλοκάλυψη αρμοδιοτήτων, αλλά κυρίως που υπεισέρχονται σε ελέγχους σκοπιμότητας, βάζοντας εμπόδια στο έργο των ΟΤΑ.
8. Υποβάθμιση της καταστατικής θέσης των αιρετών που οδηγεί σε απομάκρυνση ποιοτικού πολιτικού προσωπικού.  
9. Θεσμικό πλαίσιο που εμποδίζει την ταχεία παραγωγή ώριμων μελετών για χρηματοδοτούμενα έργα.
10. Ανεπάρκεια καταρτισμένου προσωπικού και περιορισμένο πλαίσιο δυνατότητας, παροχής έργου από τρίτους.
11. Αστοχίες σε συνενώσεις ΟΤΑ που επήλθαν με τον «Καλλικράτη», κυρίως λόγω ανομοιογενών χαρακτηριστικών των συνενούμενων Δήμων και των μεγάλων μεταξύ τους αποστάσεων γεγονός που αφ΄ ενός στέρησε την εγγύτητα στον δημότη, αφ΄ ετέρου απέτυχε στη σκοπούμενη ισχυροποίηση του Δήμου και την εξυπηρέτηση των δημοτών.

Οι διαχρονικές αυτές παθογένειες, πηγάζουν κυρίως από μια συγκεντρωτική, αλλά και κρατικίστικη αντίληψη, των εκάστοτε διοικούντων, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο.

Αποτέλεσμα αυτών είναι:

• Η μείωση της αποτελεσματικότητας των ΟΤΑ, επομένως η ελλιπής εξυπηρέτηση του δημότη και υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής του.
• Η αδυναμία συμμετοχής των ΟΤΑ σε τοπικές, αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, ώστε να συμβάλλουν στην άμβλυνση του μεγάλου προβλήματος της ανεργίας.
• Η αποσπασματική και ελλιπής παροχή Κοινωνικού Έργου, ιδιαίτερα κρίσιμου και χρήσιμου την τρέχουσα περίοδο.

Είναι προφανές ότι την εποχή αυτή, περισσότερο από ποτέ, επιβάλλεται η ριζική αλλαγή της φιλοσοφίας για τον ρόλο της Αυτοδιοίκησης στη χώρα μας. 

Οι άμεσες ανάγκες-προκλήσεις για κοινωνική συνοχή – βιώσιμη ανάπτυξη και αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών που δοκιμάζονται σκληρά, επιβάλλουν αλλαγές. 

Επιβάλλεται, λοιπόν, η αλλαγή του κράτους. 

Αλλαγή που θα οδηγήσει σ΄ ένα κράτος στρατηγείο (επιτελικό κράτος) που θα διαχειρίζεται τις εθνικές πολιτικές – την εθνική άμυνα – την (ανεξάρτητη) δικαιοσύνη και τις δημοσιονομικές πολιτικές, ώστε σταδιακά, όλες οι δημόσιες και κοινωφελείς λειτουργίες σε τομείς όπως π.χ. η Υγεία, η Παιδεία, το Περιβάλλον, κ.λπ. να περάσουν στη δικαιοδοσία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Αυτοδιοίκησης.

Βέβαια, αυτά απαιτούν γενναία ριζική Συνταγματική Αναθεώρηση, που θα πρέπει να ετοιμάζεται.

Σε κάθε περίπτωση και με το υφιστάμενο Συνταγματικό Πλαίσιο, η νέα μεταρρύθμιση θα πρέπει να προβλέπει τα εξής:

Προτάσεις

1. Περιορισμό του Κανονιστικού Πλαισίου από το κράτος και ευρεία παραχώρηση αρμοδιοτήτων στα συλλογικά όργανα της Τ.Α., για έκδοση κανονιστικών ρυθμίσεων, προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες και προτεραιότητες κάθε ΟΤΑ (διοικητική αυτοτέλεια).
2. Κωδικοποίηση της Νομοθεσίας, που αφορά στους ΟΤΑ.
3. Αναμόρφωση του Ελεγκτικού Συστήματος.
4. Παραχώρηση είσπραξης μόνιμου πόρου στους ΟΤΑ, με εξισορροποιητική παρέμβαση του Κράτους για τις λιγότερο προνομιούχες περιοχές, ώστε να διασφαλισθεί η οικονομική αυτοδυναμία.
5. Επαναπροσδιορισμός αρμοδιοτήτων κράτους-Α/βάθμιας Τ.Α.-Β/βάθμιας Τ.Α.
6. Αξιοποίηση των Κοινοτικών Κονδυλίων για προώθηση του Ψηφιακού Δήμου και της «έξυπνης πόλης».
7. Αναβάθμιση της καταστατικής θέσης των αιρετών σύμφωνα και με τα προβλεπόμενα στην ΕΧΤΑ.
8. Συγκρότηση, οργάνωση και λειτουργία προτύπων Δημοτικών Υπηρεσιών, προσαρμοσμένων στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες του κάθε ΟΤΑ.
9. Σταδιακή, πλήρης παραχώρηση του συνολικού Κοινωνικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση.
10. Καθιέρωση συστήματος αξιολόγησης δομών της Αυτοδιοίκησης, από τα Συλλογικά Όργανα και πριμοδότηση βέλτιστων πρακτικών και αποδόσεων, από τους ΚΑΠ.
11. Καθιέρωση συστήματος αξιολόγησης υπαλλήλων της Τ.Α. από τους ίδιους τους ΟΤΑ και πριμοδότηση από τον Δημοτικό Προϋπολογισμό. 
12. Καθιέρωση υποχρεωτικής επιμόρφωσης αιρετών και υπαλλήλων των ΟΤΑ.
13. Ευρεία αξιοποίηση και ενίσχυση του Πράσινου Ταμείου για την απαλλοτρίωση ελεύθερων χώρων των ΟΤΑ, για κοινόχρηστη και κοινωφελή χρήση.
14. Καθιέρωση μητρώου εθελοντών ανά ΟΤΑ και κινήτρων ηθικής υποστήριξης των.
15. Ανασύσταση του θεσμού του Συμβουλίου των Νέων, με γνωμοδοτική συμμετοχή στα Δημοτικά Συμβούλια, κατά τα πρότυπα των Τοπικών Συμβουλίων.
16. Ευρεία παροχή δυνατότητας ανάθεσης σε τρίτους (με τις νόμιμες προβλεπόμενες διαδικασίες) υπηρεσιών και έργων των ΟΤΑ, εφόσον διασφαλίζεται η αρτιότερη, ταχύτερη και οικονομικότερη εκτέλεσή τους
17. Σύσταση επιτροπής με έργο τη σταδιακή παραχώρηση πρόσθετων κρατικών αρμοδιοτήτων (ΔΕΚΟ και Υπηρεσιών) στις μητροπολιτικές Περιφέρειες (Αττικής και Θεσσαλονίκης).
18. Σύσταση Επιτροπής με έργο τη σταδιακή παραχώρηση πρόσθετων αρμοδιοτήτων, Κρατικών και δευτεροβάθμιας Αυτοδιοίκησης, στους μητροπολιτικούς Δήμους Αθήνας και Θεσσαλονίκης.
19. Ενίσχυση των Τοπικών Συμβουλίων, με αρμοδιότητες και πόρους, στους «Καλλικρατικούς» Δήμους.
20. Επανεξέταση του Χωροταξικού για όσες συγχωνεύσεις προφανώς υπάρχει αστοχία στην στόχευση, σε σχέση με τα αποτελέσματα (ισχυροί δήμοι, εξυπηρέτηση των πολιτών, ισόρροπη ανάπτυξη, έργα κ.λπ.).

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να πορευτεί στο μέλλον με νέα σύγχρονα οικονομικά εργαλεία, στη βάση της οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ, με ισχυροποίηση του θεσμικού και κοινωνικού της ρόλου, με περιορισμό της γραφειοκρατίας για την εξυπηρέτηση του πολίτη, με συμμετοχή της στην Τοπική Ανάπτυξη και κυρίως με περιορισμό της κρατικής παρεμβατικότητας ώστε η «Νέα Τοπική Αυτοδιοίκηση» να γίνει μοχλός ανάπτυξης, κοινωνικής συνοχής και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών.