Η σκεπτόμενη Αριστερά έχει ευρωπαϊκό προσανατολισμό

Φανταστείτε ένα πολιτικό πρόσωπο που σηκώνεται στην κεντρική επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ και, μεταξύ άλλων, αναφέρει τα παρακάτω:

“…Χρειάστηκε να έλθει, ευτυχώς με ταχύτητα και τόλμη (κάτι απρόσμενο, με δεδομένο το έλλειμμα ηγεσίας στην Ε.Ε.), το βαρύ πυροβολικό της ΟΝΕ, του ευρώ και του Γιουρογκρούπ για να εμφανιστεί μια πρώτη αλλαγή κλίματος”.

“…Και όλοι καταλαβαίνουν σιγά σιγά τι επανάσταση έφερε το ευρώ, και όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική. Εκκρεμεί η ολοκλήρωσή της και στο θεσμικό επίπεδο με πολλούς τρόπους, ασφαλώς όμως ο καθένας μπορεί να φανταστεί πώς θα ήταν η κατάσταση χωρίς τα έως τώρα επιτεύγματα της ενοποίησης, τόσο για το σύνολο της Ε.Ε. όσο και για την κάθε χώρα χωριστά”.

“…Επέμεινα στα του ευρώ γιατί θεωρείται από πολλούς στην Αριστερά ο πιο εύκολος στόχος κριτικής και καταγγελίας, με ανεξέλεγκτα γενικά υπονοούμενα και άνετες και ανέξοδες ΄προτάσεις΄ του τύπου ΄έξω από το Μάαστριχτ, την ΟΝΕ, το ευρώ κ.λπ.΄, ώστε να έχουμε λυτά τα χέρια μας για να ασκήσουμε πολιτική. Το πόσο λυτά θα ήσαν τα χέρια τους, ποιους πόρους θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν, σε ποιο και σε πόσο υποτιμημένο ΄εθνικό΄ νόμισμα, και άλλα δευτερεύοντα ζητήματα, ας τα αφήσουμε για μελέτη και εργασία στο σπίτι…”.

“…Και ακόμα κι αν 27 στις 27 κυβερνήσεις της Ε.Ε. ήσαν δεξιές και αποφάσιζαν να προωθήσουν τη Συνθήκη που αρχίζει δειλά δειλά να πολιτικοποιεί την Ένωση και τα προβλήματα, δικά της και του κόσμου, η εξέλιξη θα έπρεπε να χαιρετιστεί χωρίς επιφυλάξεις από την Αριστερά…”.

Ποια αντίδραση θα προκαλούσαν οι παραπάνω τοποθετήσεις; Θα προβλημάτιζαν μέρος του ακροατηρίου ή θα τύγχαναν της γενικότερης αποδοκιμασίας;

Άραγε, αν ζούσε σήμερα ο Μιχάλης, ποια θέση να έπαιρνε ενόψει των εκλογών της 25ης Ιανουαρίου 2015;Αν βρισκόταν ακόμη στους κόλπους του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πώς θα αντιμετώπιζε τη σημερινή προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι στην Ε.Ε.;

Κι όμως το πρόσωπο που τις εξέφρασε, μέσα από κείμενό του σε αριστερό έντυπο, μόνο δεξιό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, αν και και… αναχώρησε στις 26 Μαΐου 2009, ευτυχώς άφησε πίσω του -τουλάχιστον σε όσους είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν, να τον ακούσουν, να τον διαβάσουν και, πάνω απ΄ όλα, να τον κατανοήσουν, μία μεγάλη παρακαταθήκη. Εκφράζοντας τη σκεπτόμενη Αριστερά, ο Μιχάλης δεν είχε φανατικά ακροατήρια, ίσως γιατί όσοι τον εκτιμούσαν είχαν πάρει οριστικό διαζύγιο από κάθε λογής φανατισμό. Είχε, ωστόσο, ένα μοναδικό τρόπο να προσεγγίζει τα πολιτικά πράγματα, φέρνοντας σε δύσκολη θέση τους πολιτικούς αντιπάλους του, αλλά και ενίοτε τους συντρόφους του.

Η στήλη τον σκέφτεται συχνά τελευταίως, προσπαθώντας να βρει έναν νηφάλιο τρόπο προσέγγισης των καταιγιστικών πολιτικών εξελίξεων στη χώρα, αγωνιζόμενη να ισορροπήσει μεταξύ της άκρατης και άκριτης αποδοχής των όσων επιβάλλουν οι σημερινοί ηγήτορες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της εξίσου άκριτης και ισοπεδωτικής απόρριψης του ευρωπαϊκού μέλλοντος της Ελλάδος.

Άραγε, αν ζούσε σήμερα ο Μιχάλης, ποια θέση να έπαιρνε ενόψει των εκλογών της 25ης Ιανουαρίου 2015; Αν βρισκόταν ακόμη στους κόλπους του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης πώς θα αντιμετώπιζε τη σημερινή προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ απέναντι στην Ε.Ε.;

Ας αφήσουμε, όμως, τα “αν”, με τα οποία, όπως έλεγε ο ίδιος χαριτολογώντας, “δεν κάνεις πολιτική και δεν γράφεις ιστορία”, κι ας αφιερώσουμε λίγα λεπτά για την ανάγνωση του τρόπου με τον οποίο ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης έβλεπε το μέλλον της Ελλάδας και της Αριστεράς εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όχι πολύ παλιά, αλλά μόλις στις 18 Οκτωβρίου του 2008…

Πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης: η μόνη αριστερή πρόταση

Η συζήτηση σχετικά με την ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει ιστορία στον χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς, έχει παρελθόν και ασφαλώς έχει και… μέλλον, σε όλα τα επίπεδα, σε εκείνο της γενικής θεωρίας και σε εκείνο της πρακτικής διαμόρφωσης της προγραμματικής και  πολιτικής παρέμβασης του κόμματος.

Του Μιχάλη Παπαγιαννάκη*

Δεν θα σταθώ στα θεωρητικά και γενικά πολιτικά ζητήματα που εδώ και καιρό θέτουν ξανά πάνω στο τραπέζι σύντροφοι, σύμμαχοι και φίλοι, οδηγώντας καμιά φορά σε  πλήρη αναθεώρηση όσα έως τώρα θεωρούσαμε και θεωρούμε κεκτημένα και βάση για παραπέρα επεξεργασία και ανάπτυξη της πολιτικής μας. Πρόκειται για σοβαρή συζήτηση που ασφαλώς πρέπει να συνεχιστεί χωρίς προκαταλήψεις και φοβίες. Στο κάτω κάτω, δεν υπάρχει κανένα ιδιαίτερο όφελος από το να πορευόμαστε μαζί αποκρύπτοντας βαθιές διαφωνίες στρατηγικού και ιστορικού χαρακτήρα, όπως διαφαίνονται σε ορισμένες τοποθετήσεις που αμφισβητούν την ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση (και μάλιστα ομοσπονδιακή…), την ανάγκη της ευρωπαϊκής αυτονομίας στη διεθνή και την αμυντική πολιτική, αλλά και γενικότερες βάσεις του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι, από τον Διαφωτισμό, τις βασικές αρχές της πολιτικής δημοκρατίας, έως τα δικαιώματα στη διαφορά, την αειφόρο ανάπτυξη, τις βαθιές αλλαγές παραγωγικού και κοινωνικού «μοντέλου» που αναφύονται μέσα από την απειλητικότατη κλιματική αλλαγή κ.λπ., κ.λπ.

Σοβαρή συζήτηση, ακόμα και υπαρξιακή για κάθε Ευρωπαίο και κάθε Αριστερό πολίτη. Στην προοπτική της συνέχισής της, θέλω όμως να επισημάνω, με συντομία και χωρίς φιλοδοξία βαθύτερης ανάλυσης (που όμως θα χρειαζόταν…), μια σειρά από «παράδοξα» ή «απρόσμενα» που αναδείχθηκαν πρόσφατα και που πιθανόν μπορούν να κλονίσουν πολλά από τα θέσφατα της έως τώρα θεωρητικής συζήτησης και να προβληματίσουν τους φορείς της.

Και καταρχάς η ίδια η «κρίση» που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Ειπώθηκε πολύ σωστά και από πολλούς υπεύθυνους παράγοντες της διεθνούς πολιτικής και οικονομίας ότι πρόκειται για μια παγκοσμιοποιημένη πρόκληση που απαιτεί εξίσου παγκοσμιοποιημένη απάντηση. Ωραία, αλλά από πού θα εκπορεύεται αυτή η απάντηση; Από μόνες τις ΗΠΑ και τη δραματική τους στροφή από τα νεοφιλελεύθερα φληναφήματα των ηγεσιών τους; Προφανώς δεν άρκεσε η προσπάθεια. Χρειάστηκε να έλθει, ευτυχώς με ταχύτητα και τόλμη (κάτι απρόσμενο, με δεδομένο το έλλειμμα ηγεσίας στην Ε.Ε.), το βαρύ πυροβολικό της ΟΝΕ, του ευρώ και του Γιουρογκρούπ για να εμφανιστεί μια πρώτη αλλαγή κλίματος. Όχι μόνο γιατί κινητοποίησε πολύ περισσότερους πόρους (τουλάχιστον διπλούς…) σε σχέση με τις ΗΠΑ, αλλά κυρίως γιατί έφερε στο προσκήνιο άποψη και σχέδιο: «κρατικοποίηση» τραπεζών, περιορισμός των διοικήσεών τους και των χρυσών τους αγοριών, εγγυήσεις της ρευστότητας, αλλά και γενικότερη πρόταση για αναδιαμόρφωση του διεθνούς νομισματικού συστήματος όπως μας το είχε κληροδοτήσει η μεταπολεμική προσπάθεια οικοδόμησης της διεθνούς οικονομίας και το είχε κλονίσει η πετρελαϊκή κρίση του 1971-73 και διαστρεβλώσει η μονομερής αμερικανική πολιτική.

Η Ευρώπη, και για την ακρίβεια το τμήμα της που έχει σε ένα βαθμό μπει στην πορεία της ουσιαστικής ενοποίησης, δυστυχώς μόνο στη βάση του ευρώ ενώ καθυστερούν άλλα στοιχεία, όπως η κοινή οικονομική, φορολογική πολιτική και η κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα, πρωτοστάτησε, ώθησε, πέτυχε κάποιες πρώτες αποφάσεις και λύσεις. Και όλοι καταλαβαίνουν σιγά σιγά τι επανάσταση έφερε το ευρώ, και όχι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική. Εκκρεμεί η ολοκλήρωσή της και στο θεσμικό επίπεδο με πολλούς τρόπους, ασφαλώς όμως ο καθένας μπορεί να φανταστεί πώς θα ήταν η κατάσταση χωρίς τα έως τώρα επιτεύγματα της ενοποίησης, τόσο για το σύνολο της Ε.Ε. όσο και για την κάθε χώρα χωριστά.

Επέμεινα στα του ευρώ γιατί θεωρείται από πολλούς στην Αριστερά ο πιο εύκολος στόχος κριτικής και καταγγελίας, με ανεξέλεγκτα γενικά υπονοούμενα και άνετες και ανέξοδες «προτάσεις» του τύπου «έξω από το Μάαστριχτ, την ΟΝΕ, το ευρώ κ.λπ.» ώστε να έχουμε λυτά τα χέρια μας για να ασκήσουμε πολιτική. Το πόσο λυτά θα ήσαν τα χέρια τους, ποιους πόρους θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν, σε ποιο και σε πόσο υποτιμημένο «εθνικό» νόμισμα, και άλλα δευτερεύοντα ζητήματα, ας τα αφήσουμε για μελέτη και εργασία στο σπίτι…

«Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης είναι η πιο αριστερή πρόταση που γνωρίζω όταν συζητάμε την πορεία του κόσμου». Και «ακόμα κι αν 27 στις 27 κυβερνήσεις της Ε.Ε. ήσαν δεξιές και αποφάσιζαν να προωθήσουν τη Συνθήκη που αρχίζει δειλά δειλά να πολιτικοποιεί την Ένωση και τα προβλήματα, δικά της και του κόσμου», η εξέλιξη θα έπρεπε να χαιρετιστεί χωρίς επιφυλάξεις από την Αριστερά…

Με ανάλογη προσέγγιση, καλό πάντως θα ήταν να θυμηθούμε το πόσο όλοι ένοιωσαν έστω και ενστικτωδώς την έλλειψη κοινής άμυνας και στρατού της Ε.Ε., όταν με τα γιουγκοσλαβικά φάνηκε καθαρά ότι η αμερικανική παρέμβαση σκόπευε, και το έλεγε και καθαρά, την περιθωριοποίηση και ταπείνωση της Ευρώπης. Και πόσο, μολαταύτα, πολλοί ανακουφίστηκαν όταν η ευρωπαϊκή παρέμβαση έδωσε διέξοδο και τρόπο συμφωνίας ώστε να μην εξελιχτεί η Γεωργία, στη διαμάχη της με τη Ρωσία και με στήριξη αμερικανών «συμβούλων», σε αφορμή για θερμότατες και ανεξέλεγκτες συγκρούσεις. Άλλη μέθοδος προσέγγισης των θεμάτων, άλλος τρόπος διαφύλαξης της ειρήνης, μέσω διαλόγου και ισορροπιών, κάτι που η αυτοκρατορία έχει μεγάλη δυσκολία να καταλάβει!

Ανάλογες σκέψεις εμπνέουν σίγουρα και οι παλαιότερες υποθέσεις των παγκόσμιων επιδημιών (τρελές αγελάδες, διοξίνες, ορμόνες, μεταλλαγμένα…), όπου η Ε.Ε., όταν μίλησε με μια φωνή και ένα σχέδιο, είχε αξιοσημείωτα και καινοτόμα αποτελέσματα για τη διεθνή πολιτική και οικονομία. Με αποκορύφωμα φυσικά την επιβολή στο διεθνές δίκαιο του Πρωτοκόλλου του Κυότο και της επιστημονικής ανάλυσης που οδηγεί σήμερα στη διαμόρφωση όλων των πολιτικών ενάντια στην κλιματική αλλαγή.

Και έρχονται και άλλα: χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και παγκόσμια ρύθμιση, διεθνής φορολογία (Τόμπιν, «πράσινη»…), ίδρυση Παγκόσμιου Οργανισμού Περιβάλλοντος (θεσμικά ισότιμου με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου), μεταναστευτικά ρεύματα και αναπτυξιακή βοήθεια στις χώρες προελεύσεώς τους, νέες επιδημίες και επαναφορά ξεχασμένων ασθενειών που αναβιώνουν, δικαιώματα των παιδιών, καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος κ.λπ., κ.λπ.

Για  πολλά από αυτά τα ζητήματα υπάρχουν ήδη διεθνείς οργανισμοί στο λεγόμενο σύστημα ΟΗΕ ή και εκτός αυτού. Συχνά κάνουν καλή τεχνική δουλειά (π.χ. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και άλλοι…). Όμως σχεδόν ποτέ δεν έχουν ως συστατικό της δράσης τους την πολιτική επιλογή, ευθύνη και λογοδοσία. Αυτά τα απολύτως απαραίτητα για να διακυβερνηθεί πολιτικά, δημοκρατικά και αποτελεσματικά η παγκοσμιοποίηση, απαιτούν νομιμοποίηση πολιτική, που για την ώρα μόνο συμφωνίες κρατών, όπως αυτές που έχτισαν την Ε.Ε., μπορούν να δώσουν, αναμένοντας καλύτερους τρόπους όπου οι ίδιοι οι πολίτες θα μπορούν να το κάνουν θεσμικά, αξιόπιστα και πειστικά.

Ας σταματήσουμε εδώ, και μόνο αυτά τα παραδείγματα των πρόσφατων εξελίξεων δείχνουν πόσο έρχονται τα πάνω κάτω στον κόσμο μας και πιθανότατα  πόσο και πώς θα συνεχίσουν. Και εξηγούν, εν μέρει τουλάχιστον, τα δογματικά συνθήματα που αναγκάστηκα να χρησιμοποιήσω όταν σχετικές συζητήσεις εκτρέπονταν σε γενικολογίες: «Η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης είναι η πιο αριστερή πρόταση που γνωρίζω όταν συζητάμε την πορεία του κόσμου». Και «ακόμα κι αν 27 στις 27 κυβερνήσεις της Ε.Ε. ήσαν δεξιές και αποφάσιζαν να προωθήσουν τη Συνθήκη που αρχίζει δειλά δειλά να πολιτικοποιεί την Ένωση και τα προβλήματα, δικά της και του κόσμου», η εξέλιξη θα έπρεπε να χαιρετιστεί χωρίς επιφυλάξεις από την Αριστερά…

* Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης είναι μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ και βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ

Πηγή: Μαχητό Τεκμήριο, εβδομαδιαίο αφιέρωμα σε θέματα επικαιρότητας, που κυκλοφορούσε με την εφημερίδα Αυγή.